Nauwlijks hier zijn plaatze heeft.
’t Stal is ’t voor-huis, kamer, zaal,
Slaap-plaats, ’t stal is altemaal.
En die over al hem spreit,
Vint hier nu geen onderscheid:
Hij is onze Konink groot,
En ons Priester in der noot,
En de Leeraar, die de baan
[p. 379] Wijst, om tot ons God te gaan.
Hy is Priester, ook het pant
Dat hem geeft tot offerand.
Herders die al wakend staan,
Tot den grooten Herder gaan.
Wijzen leggen gaven neêr
Voor den alderwijsten Heer.
Zimeon gelijk verjeugt
Zingt om ’t kindeken verheugt:
En dit leven word hy zat
Als hy ’t kind in d’armen vat,
d’Engelen vervult van vreugt
Loven Christum in zijn jeugt,
Hemel, Aarde zijn verblijt
Oud en jonk te dezer tijd:
Want die ons verzoenen zal
En herstellen uit den val,
Is geboren tot een Raad,
Daar ons heil alleen opstaat.
Wonderbaar en machtig kind,
Die des Satans macht verwint;
Die de hel en ’t Helsch gespuis
Komt verstoren door u kruis,
Die verrezen uit het gracht,
Breekt alleen der zonden kracht:
Kind geboren of dat pas
Doen de Wereld vredig was:
Geeft ons uwe vrede Heer
Die vergaan zal nimmermeer.
Zegent Staten van ons Land.
Zegent Kerk en Vaderland.
Zegent uit u hogen troon
’s Prinçen huis, en ’s Prinçen Zoon.
Zegent deez vermaarde Stad,
Die door ’t groot en woeste nat
’t Oost en ’t Wester perk bekijkt,
Geeft Heer dat zy noit en wijkt.
Van u Woort en van u Leer;
Zegent alle Christ’nen, Heer,
[p. 380] Die u hier en over al
Recht aanbidden in uw Stal.
EYNDE.
Gedaan in de Illustre Schole tot Amsterdam, den 27 December, 1636.
<"Heinsius.html">
Oratie, over
LYDEN, KRUIS en DOOD
onzes Heeren en Zaligmakers
JESU CHRISTI.
IK hebbe eenigen tyd geleden, Christelyke Toehoorders, tot u lieden gesproken van de Kribbe, dat is Geboorte onzes Heeren en Zaligmakers Jezu Christi, welke de Vader heeft verheerlykt met een wonderbare nedrigheid, de Zone vervult met zyn verborgene Godheid, de Heilige Geest beschaduwt met een onuitsprekelyke heiligheid. Doen stont ontrent de Wiege Christi Maria zyn moeder, vol van genade: doen bewaarde de zelve Jozeph de rechtveerdige: doen loofden het Kindeken de doorluchtige scharen der Engelen, doen brachten hare gaven voor dit kind de Wyze en de Koningen uit Oosten. Elizabeth zegende de vrucht des buiks Mariae. Zacharias opende zynen mond, in voorzeggingen van groote dingen: den ouden Zimeon omhelsde het kint, en nam ’t in zyn armen, en Anna Phanuëls dochter, een Weduwe, beleet hier over den Heere. Hy lag in de Kribbe, en was niet te min Schepper des gehelen Werelts; hy lag daar als een onmondig kind, die haast zoude [p. 381] worden een verkondiger van ’t Euangelium. Hy lag daar als veracht en arm, daar hy nogtans was de Koning en het hooft van zyn kerke. Hy lag daar swak en teer, die eerlang zoude worden een kracht ter zaligheit voor ider gelovige. Hy lag in een stal, zynde Prins der hemelen, gewonden in luur-bandekens, op dat hy ons zoude ontwinden uit de banden der zonden. Herodes was vol schriks, want hy vreesde dit kind als Koning. Augustus de Keizer wist van dit kind niet, want hy hadde geen kennis van de Messias. De Harders waren verblyd, om dat zy den grooten Harder harer zielen gevonden hadden. Van die tyd af is dit kind gevlucht in Egypten, voor het aanschyn des Konings Herodis, op dat wy niet en zouden hebben te vluchten voor het aanschyn Gods. ’t Is daar naar weder gekomen uit Egypten, om de verloren schapen des huis Izraëls te roepen en zalig te maken. ’t Heeft toegenomen in wysheit, jaren, en gunste. In wysheid, voornamelyk by God; in jaren en ouderdom by de menschen: in gunst en genade by God en de menschen. Hy noemde hem een Zone des menschen, en liet zomwylen blyken, dat hy ook was Gods Zone. Doen hy twaalf jaren oud was, hebben die van Jeruzalem hem openbaar in den Tempel met verwonderinge horen leeren, en de zit-plaatzen en stoelen der wyze Schriftgeleerden, hebben haar ontzet over zyne goddelyke welsprekentheid. Hy woonde onbekent te Nazareth, dog by God wel bekent. Binnen Capernaum maakt hy hem bekent, en openbaarde zomwylen de stralen van zyn Almogentheid door wonderwerken [p. 382] en heerlijke tekenen. Hy heeft met Mozes en Elias gesproken op den berg Thabor, die door de mond van Mozes zelfs zo veel hondert Iaren te voren hadde voorzeit, dat hy komen zoude. Hy gaf hem de naam van een Propheet, en was het ook metter daad. Hy noemde hem het licht des werelds, en was het ook. Hy noemde hem een weg, die hy den dwalenden wees naar den hemel; ook een deure, die hy geopent heeft voor den kloppenden; ja het brood des levens, welk hy gegeven heeft die naar de gerechtigheid hongerden. De blinden hebben door zyn kragt met haar oogen gezien de Zonne der genade, die de Zonne der nature noit hadden aanschout; het ligt des geloofs heeft geglinstert in hare herten, in welkers oogen noyt had geglinstert het licht van den dag. De doove, die noyt eenige stemme hadden gehoort, hebben uit zijnen mont gehoort de stemme des Euangeliums. De stomme hebben gesproken met desen hemelschen leermeester, die noyt met aartsche menschen hadden konnen spreken. De kreupele heeft hy leren gaan in de wegen des Heeren, die altyd gehinkt en gewaggelt hadden in de wegen des werelts. De Melaatsche zijn hem ontmoet als haar Geneesmeester, en zijn verblijd geweest, dat zy genezen wierden van de melaatsheit harer ziele, en lichaams. De Kranke hebben den gever van hare gezontheit aangeraakt, en zijn met een woort genezen. De Dooden heeft hy uit het graf opgewekt, aangesien hy de deuren en grendelen van zyn graf zoude deurbreken, als een heer des doots; hy heeft de doodkisten geopent, de baren doen leven, de do- [p. 383] de lichamen belast te wandelen, als een gever en Heer des levens; hy is midden door zyn vyanden heen gegaan, zonder van haar gezien te worden. Hy heeft hem laten verzoeken van den Duivel, maar heeft hem krachtelijk tegen gestaan, en als machtiger overwonnen. De onreine geesten heeft hy verdreven uit de lichamen der ellendige bezetenen, overmits hy over haar als God hadde te gebieden; hy heeft de allerheiligste Geboden de menschen gegeven, en heeft die zelfs betracht; hy heeft d’alderzwaarste geboden gegeven, dog die hy in ons door zynen H. Geest lichtdoenig maakt. Hy heeft den dorst der gerechtigheit verdreven, door zyn gerechtigheit: de armoede verrijkt door de armoede des geestes: de droefheid verblijd door vele zieltroostingen: versmaatheid vereert door de toezegginge van de toekomende heerlykheit. Hy heeft de kleine tot hem geroepen, die hy voorgenomen heeft groot te maken in het Koningryke der hemelen; hy heeft zyne wysheit deelachtig gemaakt, die de wyze dezes werelts oordeelden onwijs te zyn; hy heeft de Zondaars belast in hem te gelooven, welk gelove hy in zyn perzoon niet van doen hadde, als zynde zonder zonde; hy heeft geduurig zijne discipelen de liefde belast, die daar stont geduurig in de liefde en welgevallen zijns Vaders. Hy belast haar boetvaardigheit, die in hem niet en viel, en nederigheit, die de aldernederigste aller menschen was.
Dewijle hy dan met zo vele en zo grote weldaden zijn volk zoekt te te trekken tot zyner liefde: dewyle hy het geslachte Izraëls zuchtende [p. 384] onder den last harer zonden met zijn toekomste als de Messias vertroost: dewijle hy met krachtige redenen haar overtuigt van God gezonden te zyn: dewyle hy zyn Goddelyke last bevestigt met Goddelijke werken en mirakelen: dewyle hy den hemel met de aarde, den mensche met God, den Schepper met zyn schepzel, ons met ons selven, ja de menschen met malkanderen vereenigt en verzoent: ziet, zo wort hy door een razenden haat en wreetheit der Joden gevangen, gebonden, voor ’t recht gesleept, beschuldigt, veroordeelt, geslagen, bespogen, bespot en gekruist; hy sterft als een slachtoffer van den haat des volks, en dat door ’s menschen boze daat, zynde nochtans een slacht- offer voor de zaligheit en behoudenis des volks, door Gods wijze raat.
Tot dit droevig schou-toneel, ’t welk het droevigst is, datter oyt geweest is, en niet te min het heilzaamste, dat oit zondaar heeft aanschout: hoedanig de Godvruchtigheit noit meer heeft beschreit, en de wreetheit noit schrikkelyker heeft vertoont: Het vervloekste dat oit t’eenigen tijden de onnozelheit is bejegent, en niet tegenstaande het aldergewenste, dat de barmhertigheit Gods heeft opgerecht: tot dit, zeg ik, droevig toneel, nodigen ons over al, op dezen tyd des jaars alle Christelijke Kerken; en dat niet zonder reden: want het was betamelijk dat de werelt, die geschapen is in de beginselen der Lente, en ook door de zonde gevallen, op dezelve tyd zoude horen spreken van het lijden Christi, waar door de werelt herschapen en uit den val weder opgericht is. De Kerken over al geven geluit, [p. 385] door het zuchten, weenen en droevig stenen der Godzalige, over het verhaal van de gedachtenisse Jezu Christi, stervende aan het Kruis; het schijnt datmen in de predikatien noch hoort het gekrijsch en gewring van de banden en ketenen, die onzen Heere Jesum hebben gebonden; de mueren geven als een weêrklank van dien bloetdorstigen roep der Joden, Kruist hem, Kruist hem. Dewijle de Godvruchtige Leeraars van deze zaken spreken, zo horen de Zielen der Godzalige binnen haar de schrikkelyke slagen van de roeden, die den onnozelen Iesum hebben gemartelt: zy horen de slagen van de hamers, waar door zijn handen en voeten aan het Kruis zyn genagelt: zy horen inwendig het gebed van den boetveerdigen Moordenaar aan het kruis: zy horen den Zone Gods aan het hout des kruiçes door de bitterheid en scherpigheit der pynen, overluit roepen; de predik-stoelen spreken Godzaliglyk, ’t welke de Ioden hebben bedreven godlozelijk; de toehoorders lopen met menigte, om te horen van den gekruisten Christus, gelyk zy eertyds met menigte buiten Jeruzalem gelopen hebben, om hem te zien kruiçen. Het plein en de vloeren van de kerken zyn de plaatze van het droevig verhaal, gelyk Golgotha eertyts was de plaatze van het droevig aanschouwen des gekruisten Christi. Ziet de pilaren weenen noch, de marmelsteenen tranen noch, de Zon verliest zyn licht noch, de rotzen bersten noch binnen in onze ziele, dewyle wy deze geschiedenissen met Godzalige herdenkinge, en ongeveynsde devotie horen verhalen.
[p. 386]
Nu dewyle de Kerken voorgaan, zo volgt met gelyke Godvruchtigheid onze Schole. Ik, wiens ampt is, te spreken van de oorzaken en gantsche gelegentheit en toestel van de Nature; zal tegenwoordig van die dingen spreken, welke de hoge Scholen van den ouden tyd met haar geest noit hebben konnen bereiken. Deze Stoel, die alle dag bezig is, om openinge te doen van menschelijke redenen, zal nu openbaren die redenen, die het alderscherpste vernuft en het hoogst gestegen verstant van alle de geleerde des werelts te boven gaan. Ik, die myn toehoorders geduerig aanwijs, en als met de hand lei tot den machtigen en heerlyken God, en dat in zyn schepzelen, hemelen, elementen, bomen, kruiden, dieren, en menschen; zal voor deze tyd u alle met de hand leiden, tot Jezum Christum: biddende op den berg,veroordeelt in de vierscharen, en hangende aan het kruis. Die van de verborgentheden van dit gantsche wereltront, naar myn vermogen, disputeer, en dan eens loop naar het gevoelen van de Grieken, dan eens van de Arabiers, dan eens van de Romeinen; zal nu ter tyd met mynen Zaligmaker swerven tusschen de vyerschalen en en gerichtplaatzen van Annas en Caiphas, van Herodes en Pilatus. Die dagelijks bestoven wort met het stof van onze, hoewel doorluchtige en Illustre Schole; zal in deze tegenwoordige gelegentheid, my zelven en u E. alle bestuiven met dat heilige stof, dat onzen ellendigen Zaligmaker, slepende zyn kruis door de stuivende wegen van Ieruzalem, heeft van der aarde opwaarts doen gaan. Die de vroome Ieugt,van deze mag- [p. 387] tige Stad, leer wys worden: zal haar nu leeren met eerbiedige verwonderinge aannemen die verborgentheden Gods, die den Ioden zyn geweest een ergernisse, en den Heidenen een dwaasheid. Zat zynde van alle het gewroet in het onderzoeken van de natuer, zal nu, doch met nederige eerbiedinge, onderzoeken de diepte van Gods liefde tegen ons arme zondaars, welke die aanzienlijke heirkrachten van de Cherubyns en Zeraphyns, hemelsche Engelen, hebben getracht en gearbeit te zien.
Het leven van onzen Heere Iezus Christus, bestaat in twee tyden. d’Eene is den tyd van zyne nedrigheid, d’ander is den tyd van zyne verhoginge en Majesteit; d’een van versmaatheid, d’ander van heerlykheid; d’een van dienstbaarheid, d’ander van vryheit; den eersten tyd heeft hy beleeft hier op der aarden, den anderen tyd beleeft hy noch in den hemel. d’Eerste was den tyd van verdiensten, d’ander van beloninge, d’eerste van arbeid en werk, d’ander van eere en rust; d’eerste van stryt tegens de Duivel, zonde en dood, d’ander van overwinninge en zegen. Van beide deze spreekt den Apostel der Heidenen met aanmerkelyke woorden: Die als hy was in de gedaante Gods, heeft voor geen roof geacht God gelijk te zijn, maar heeft zijn zelven vernedert, de gedaante eens dienstknechts aannemende, in gelykenisse der menschen gemaakt, en in gelaat gevonden als een mensch: heeft hem zelven vernedert, gehoorzaam zijnde tot de dood, ja de dood des kruices: dit is de nederigheid. Daarom zo heeft hem God ook verhoogt, en heeft hem een naam gegeven, dat in de naam Jezu zich buige alle knye van die in [p. 388] den hemel zijn, op der aarden, en onder de aarde, en alle tonge belijde, als dat de Heere God Jezus Christus in de heerlijkheid Gods is des Vaders: ziet daar de verhoginge.
Den tyd van Christi nederigheid bestaat in drie deelen. Eerst in zyn Geboorte, die de allernederigste is geweest.Ten tweeden in zyn leven, ’t welk het allerheiligste is geweest; en ten derden in zyn Lyden, kruiçinge en sterven, welke het alder-pynlijkste en smadelykste is geweest. Ik zal nu maar spreken van het Lyden Christi en zyn Kruis en dood; alwaar ik bevinde, dat het hem heel anders laat aanzien, als in zyn Geboorte. Doen Christus geboren wert, had hy te doen met de aldervroomste, nu in zyn lyden, heeft hy te doen met de aller-onvroomste. Doen was Priester Zacharias, een man by God rechtveerdig; nu komen voor den dag Iudas, en den hogen Priester Caiphas, beide ventig om gelt, Iudas om zyn Heer te verraden, Caiphas om tot het hoge Priesterschap te geraken. Doen brachten de Wyzen Koninglyke gaven voor de voeten Christi des Konings; nu zo wort door tyrannye van de Oversten van den tempel mishandelt de Koning der Koningen. Doen omhelsde den ouden Zimeon het jonge kind, juichende van vreugde; maar nu volwassen zynde word het van de Ioden naar het kruis gerukt. Doen scheen de glans der Engelen in de Wiege van dat kind; doch nu zo meent de razernye der Priesteren haar lust in zyn dood. Doe was lezus een verwonderinge van zyn moeder Maria; nu is hy in het geestelijke en wereltlijke hof een vervloe- [p. 389] kinge. Doen was hy de troost en vermaak van de voor-zeggende Anna, doch nu een spot en hoon van het woelende graau. Doen bekent van Elizabeth, nu van Iudas met een kus bekent gemaakt en verraden.
Ik bidde u, aandachtige en Christelyke Toehoorders, die met my gestaan hebt by de kribbe Christi, gaat nu en door-wandelt met my de beschreilijke historie van ’t Lyden onzes Heeren. Ik zal u E. voorgaan met Godzalige woorden, volgt my met Godzalige herten en zinnen. Veer moet alle welsprekentheid wezen: want Iezus swygt. Veer moet wezen ’t blanketzel van opgepronkte redenen: want de waarheid zelfs swygt.Trekt maar alle uit de schoenen van vleeschelijke en ydele begeerlykheden, dewijle gy met my gaat tot God, tot het Kruis, tot den Autaar, waar op de Zone Gods, die hoogwaardige en onwaardeerlijke offerande, geslacht is. Klimt eerst met my op den Berg van Bethphage: Bid met Christo; treet Iudas de verrader te gemoet; want hy is naar by: gaat met Christo in de banden, staat te recht voor Caipha; maar stilswygende, naar ’t exempel Christi: gaat naar het Rechthuis van Pilatus, en gebruikt hier ook niet veel woorden. Volgt van daar in ’t hof van de Konink Herodes, en laat het u niet verdrieten van daar weêr verzonden te worden naar Pilatus; hier zynde gaat met Iezus naar Golgatha, doch helpt hem onderwegen het Kruis dragen, beklaagt hem als hy gekruist word, en ’t welk het slot is van al zyn ellende, beweent hem, als hy aan het kruis voor ons zynen geest geeft. Doch voor een [p. 390] zaak moet ik u alle waarschouwen, dat gy door al te groote laat-dunken en inbeeldinge van uwe liefde en gunst tegens Iezum, midden in de aan-lokzelen des werelts, en ontrent de warme zalen der Hooge Priesteren, midden onder dat verleyende geklank van ’t geld, gelyk als verslagen door de aansprake van een dienstmaagt, niet en zegt: Wy en kennen de Mensche niet.
Mijn ziele schrikt en beeft, ziet de laatste ure en de macht der duisternisse is gekomen, de welke mijnen Heilant en Zaligmaker ter dood roept; hy zulkx niet onkundig zynde, als ’t welk van alle eeuwigheid in Gods wyzen raat besloten was, klimt op den Olyfberg, afgezondert van de zondaars, met welkers zake hy bezich was; hy is op den berg geklommen, op dat hy zo veel naarder den Hemel zynde, God de Vader zyn gehoorzaamheid zoude bewyzen, hebbende den hemel tot zyn getuige; ook op dat hy afgescheiden van het geraas en gewoel des volks by zyn zelven met rypen raad zoude overleggen dat groote werk der verlossinge der menschen, ’t welk hy aangenomen hadde; hy is ter zyden afgeweken, om alleen voor alle te bidden, die alleen voor alle zoude sterven. Hy heeft den Olyfberg gekozen, op dat hy in de zelve plaatze van onze geestelyke en hemelsche Vrede met God zoude spreken, de welke van de olyven (die eertyts zyn geweest een teken van wereltsche vrede) haren naam hadde. Hier zynde is hy op zijn aangezigt tegen d’aarde gevallen: daar hy nochtans was d’eerste geboorne van alle creatueren; hier heeft hy geweent, gezucht, bloedige drop- [p. 391] pelen gesweet, door de innerlijke benautheden zijner ziele, en schrik van de aanstaande schrikkelijke, afgryzelijke en pynelijke dood; daar hy nochtans was een uitdrukzel van de zelfstandigheid zyns Vaders, den glans zyner heerlykheid, en een beeld des onzienlijken Gods. Deze menschelijke vreze heeft hy op zich genomen, op dat hy ons van de vreze des eeuwigen doods zoude bevryen; hy heeft niet ontzien deze quellingen in zyn ziele te lyden, die voorgenomen hadde aan het kruis de aldersmadelijkste dood te lijden. Hem quam te voren aan d’een zyde de grouwelijkheid onzer zonden, aan d’ander zyde den rechtveerdigen toorn Gods over de zelve, en daar beneven vattede hy de bitterheid van de straffe, die hy voor onze zonden zoude lijden; welke te zamen deze onze borge hebben afgeperst deze klaaglijke woorden: Mijn ziele is bedroeft totter dood; ook deze: Vader, zo het doenlijk is, laat dezen Kelk van my gaan, maar niet gelijk ik wil, maar gelijk gy wilt. Hy wist wel, dat men geen zegen of triumph konde verkrijgen, zonder overwinninge, en geen overwinninge zonder stryt, en datter geen stryd konde zyn, dan tusschen partyen. Hy wiste, datter geen loffelijke stryd kan zyn, of men moet met reden en goed overleg den stryd aanvangen; hy wist, datter geen grooter strijd konde wezen, als wanneer de Mensche met zyn zelven, en tegen zyn zelven, en in zyn zelven moet stryden. Daarom heeft de Zone des Menschen van hem zelven willen verschillen, en als in tweedracht en strijd staan. Hy heeft gewilt naar de reden, ’t welk hy niet gewilt heeft naar [p. 392] Menschelijke genegentheid; hy is verschrikt geweest als een Mensch, en heeft dat groote werk niettemin aanvaart als God; de sterffelijkheid heeft gevreest, ’t gene d’onsterffelijkheid heeft verkozen. De liefde zyns zelfs rade hem, dat hy de Kelk niet en zoude drinken; maar de liefde der menschen rade hem den Kelk der droefheid te drinken, op dat die voor ons zoude worden een Kelk van blydschap. Hy besweek bynaar door overdenkinge van de aanstaande kruiçinge; maar hy rechte hem weder op door een vast vertrouwen van een blyde opstandinge. Hy wil niet ellendig wezen, als hy op zijn zelven ziet, die onschuldig was; hy wil ellendig wezen, als hy op ons arme en schuldige zondaars ziet. Hy bid dat den Kelk van hem gaan mag; want hy stont in stryd als een geestelijk, dog menschelijk zoldaat: hy en wil wederom niet, dat den Kelk van hem gae, want hy heeft overwonnen als een overste en verwinner zyns zelfs. Hy bid af den Kelk, die wy zondaars hem schenken: en wederom, hy vat de Kelk aan, die hem de barmhertigheid Gods over ons schenkt; hy geeft een merkelyk bewys, van menschelijke vreesachtigheid, en van Goddelijke stantvastigheid. Heer bewaart my voor deze ure, zyn woorden van vreze; doch hierom ben ik gekomen in deze ure zyn woorden van een stantvastige gehoorzaamheid. Hy heeft verzocht dat den kelk van ellendigheid van hem zoude genomen worden; en nochtans heeft hy aan zyn mond gezet den kelk van onze verlossinge. Hy wil in ’t leven blijven, om dat hy dat lief hadde. Hy wil niet in ’t leven blijven, om dat hy ons meer lief had. [p. 393] Let, let hier op: tweederlei wil isser in Christo. d’Een is de wil van ’t twijffelagtig vleesch, d’ander is de wil van een onveranderlijk besluit; d’een is de wil van een strijdende reden, d’ander is de wil van den onverwinnenden geest; d’een is de wil van een die hem zelven behagelijk zoude zijn, d’ander is een wil die God voorgenomen heeft te behagen. Merkt in den Heer des eendrachts, een wonderbaarlijke tweedracht; en hoe dat hy tegen zyn zelven staat, die ons alleen in hem vereenigt; hy verzaakt al dat dit leven aangenaam is, en verkiest al het gene, dat tot zijner heerlijkheid en onze zaligheid strekt. Dus naar langen stryt, komt hy tot zijn zelven, en onderstut door de krachtige vertroostinge des Engels, besluit hy alles uit te staan, met vertrouwen dat hy al het quaad zal te boven gaan. lezu Christe, wy bidden u, dat het u believe ons met u op den Olijf-berg op te nemen, om aldaar onder de voeten getreden hebbende alle wellusten en bekommeringen dezer wereld, onze ziele zo veel naarder aan den hemel te brengen. Laat toe, dat ik op mijn aanzichte valle ter aarden, dog achter u, die op u aangezichte gevallen zyt voor my. Laat ons toe, dat wy onze gebeden mogen mengen met de uwe, op datze met de uwe mogen opvliegen in den Hemel, tot uwen Vader. Laat toe, datter een gering zuizelingsken in myn hert mach insluipen, van die aanspraak, waarmede den Engel Gods u vertroost heeft. Och Heer, gunt my uit genade eenen druppel van dat sweet, dat u uitgeperst is, door het overwegen van myne zonden, op dat mijn ziele daar door [p. 394] verkoelt mach worden midden in den brand van mijn ongeruste gewisse. Gunt my een droppel van dat bloedig sweet, op dat ik afgewassen mag worden van mijne zonden. Gunt my een traantjen van alle uwe tranen, om den dorst, die ik hebbe naar uwe gerechtigheid, te lessen. Gunt my noch een traantjen, om myn swak en aangevochten gelove daar mede te verquikken en te versterken.
Iezus van den Olijf berg komende wordt van Judas gegroet en gekust; maer met wat kus? niet met een kus van getrouwigheit, maar van ontrouwigheit; niet met een kus van maegschap, maar van vyantschap: niet met een kus van oprechtigheit, maar van geveinstheit: niet met een kus van ootmoedigheit en nedrigheit, maar van verraat: niet met een kus van heusheit, maar van boosheit: niet met een kus van vrientschap, maar van valscheit: niet met een kus, als David Ionathan gaf, maer als Ioab Abner gaf. De Leer-meester van getrouwigheit wort gelevert door ontrou. Godt zelfs wort hier een koopmanschap. Dat het waardigste is, ja dat onwaardeerlijk is in hemel en op aerde, wort hier bedongen; ’t schepzel vent en verkoopt hier sijn Schepper; het vat verkoopt hier zijn eygen maker en een zone van een mensch, verhandelt om kleyn gelt den Zone Gods. Die ons gekocht heeft met sijn dierbaar bloet, wort verkocht voor zilver, dat hy zelfs geschapen heeft. Voor dertig penningen wort hy verkocht, die hem zelven gegeven heeft tot een prijs der verzoeninge des geheelen werelts. Onvrome Juda! gy groet uwen Heer en bedriegt [p. 395] hem; gy noemt hem heer en meester, en toont met der daat dat gy hem voor uw Heer niet en hout. Gy groet hem en zegent hem, en nochtans toont gy uwe quaetwilligheit, en brengt hem in lijden; Gy buygt u eerbiediglijk, en levert hem over wreedelyk; gy komt als vrient, en scheit als vyant. Jezus heeft u den weg der zaligheid gewezen, en gy wijst zijn vyanden den weg tot zyn rampzaligheid. Hy heeft u gezogt te behouden door ’t gelove in hem, en gy zoekt hem te bederven door u ongelove en quaad opzet tegen hem. Gy hebt gewandelt onder zijn lieve disçipelen, gy hebt met haar aan zyn tafel gezeten; nu verschijnt gy onder de rakkers en dief-leyders om hem te vangen. Hy heeft u willen zijn Vader overleveren, om dat gy niet zout vergaen; en gy levert hem over aan de Priesters, op dat hy zoude vergaan. Gy ontfangt de gierigheit in uw hert,en de vrientschap van uw meester bant gy uit uw hert; gy hebt u hand in zyn schotel gesteken en nat gemaakt, op dat gy u hand met zyn bloed zoud besmetten en schuldig maken. Gy zijt te voren zijn naervolger geweest: nu zijt gy een overlooper. Gy zijt zijn gast geweest, die hy onthaalt heeft; nu zijt gy een onwaardig gast, en schent het recht van uwe by woninge en omgank met Christo. Gy zijt rentmeester geweest van den Apostolischen troep; nu zijt gy leydts-man en guide van een godtloozen hoop. Gy volgt den Duyvel als u leyts-man, en verlaat den waren leyts-man der zaligheit. Zy vangen en binden hem. Maar hoort gy overste der Priesteren, des tempels, en gy Ouderlin- [p. 396] gen des volks. Wacht u van deze heylige handen Jezu Christi te schenden door gewelt. Wacht u van hem te binden, want hy is rechtveerdig; wat meugt gy dezen mensche kluysteren en boeyen? ’t is den Heer van uwen Tempel, en Hoogenpriester van het heilige der heiligen. Wat leit gy hem gevangen? die daar is de beschermer van uwe vryheit, de verwagtinge en de hope Izraëls. Gy mist, gy mist in de man. Hy is de rechte misdadige niet; maer wy zijn ’t. Vangt ons, bint ons, sleept ons: wy zijn ’t die gezondigt hebben; keert uwe spiessen en speeren op my; deze man is gantsch onschuldig, en heeft niet misdaen. Doch hy wort geleyt als een misdadige naer den Priester Annas, de Schoon-Vader van Caiphas; van Annas wort hy geleit naar den Hooge-Priester Caiphas; op dat die twee, die gebonden waren door houwelijken, haar zouden t’zamen binden om Christum te verongelijken. Men moest een coleurtjen zoeken om het voorgenomen boze feit een glimp te geven, en een dekmantel, om de ongerechtigheit mede te bedecken. Daerom brengen zy hem voor de Geestelijkheit, op dat zy in hare vergaderingen door authoriteit en macht van de Kerk zouden doen ombrengen hem, die daar was het hooft, de Leeraer, en den grondsteen van de Kerk. Maer aenschouwt; de Goddelijke wijsheit heeft alle deze boze raatslagen gekeert en gewent ter eeren van zijn Zoon. Zo veel rechters als hy heeft gehad, zo veel getuigen heeft hy gehad van onnozelheit. Let eens hier op: hy wort overgelevert, doch schandelik met gelt der Priesteren gekocht; hy wort gewa- [p. 397] pender hant gevangen, gaande zonder wapen of geweer; hy wort getrokken, daar hy hem nogtans willig overgeeft en niet wederstreeft; hy wort geoordeelt: maar van zijn gezwooren vyanden. Caiphas spreekt de waarheit, doch onwetende, ’t Is beter datter eene sterve, dan het hele volk: Pilatus vint geen schult in hem; de Huis-vrouwe van Pilatus is verbaast en noemt hem rechtvaardig. Zo dat nu een vroumensch Christum ontschuldigt van de sonde, daar een vroumensch ons aller-eerst tot de zonde heeft gebracht. Annas, om dat hy geen schult in hem hadde konnen vinden, sent hem tot Caiphas. Caiphas besweert den Zone Gods, die hy bevocht en party was. Annas een minder Priester, haat Jezum den grootsten Priester. Den Priester van een Jaar, vervolgt een Priester in der eeuwigheit; een Priester Levi, vervolgt een Priester naar de ordre van Melchizedech; een afbeeldende Priester vervolgt den waarachtigen en zo lang te vooren afgebeelden Priester. Die het Priesterdom van Herodes hadde gekocht voor gelt, vervolgt een Priester van God wettelijk gestelt. Herodes een Koning van het Joodsche land alleen, beschimpt dien Koning, wiens geestelijke heerschappye strekt van d’eene zee tot de andere, als Ezaias betuigt. Men ziet hier, dat Regters van leege vierschaar, vonnis strijken over den alderoppersten Rechter der levendige en der dooden, die ook over deze zijne Rechters zal oordeelen. Dog gy Rechters, Anna, Caypha, Pilate, hoort na mijne woorden; gy hebt ook al gemist in de perzoon Christi. De schult was by hem niet, maar by ons. Ik zal ver- [p. 398] halen alle de artikelen van zijn beschuldingen, die op ons passen en niet op hem. Wy zijn ’t die ons met onwaarheit uitgegeven hebben voor Gods Zoonen, als wy den kop hooveerdiglijk in de lugt steken; als wy stoffen Jupiter, Ammons kinderen te wezen; als wy de armen in hare armoede versmaaden en voor de deur laten liggen. Wy breken Mozes Wet, als wy alle zijne wetten stoutelijken overtreden. Wy stooten door de Prinçen der Duyvelen, namentlijk door Staat- en Baatzucht, zijnde geweldige heeren over deze werelt, Koningen en Prinçen uyt hunnen troon. Wy breeken Gods Tempelen, wanneer wy onze zielen, die tempelen des H. Geestes behooren te wezen, door vele zonden ontheyligen. Wy maken het volk oproerig, als wy de bekende waarheit oorlog aanzeggen, als wy met de tyrannen de burgers op den nek treden, als wy de weerloze duyfkens en de onnozele lastig vallen, en de wilde en schadelijke Gieren en Ravens door de vingeren zien. Wy zijn gekomen om oorlog te brengen, en den eenen broeder tegens den anderen op te stoken, als wy lichtvaardiglijk haat en vyantschap tegens onze broeder aannemen, en ons onverzoenlijk aanstellen. Jezus noemde zich zelven Gods Zoon, en hy was het ook. Gelooft gy den Propheten? hy was de Vader der eeuwen, en zijn uitgang van eeuwigheit. In de Psalmen hadt gy wel behooren gelezen te hebben: Gy zijt mijn Zoon, heden heb ik u gebaart. Hy noemde zich Gods Zoon, en bevestigde dat met wonderdaden. Hy verwekte geen Oproer, noch was op nieuwigheden uit, die den Keizer beval te [p. 399] geven ’t geen den Keizer toequam, en die het zelf ook gaf. Hy brak Gods Wet niet, die op het allervolmaaktste op een stik de Wet onderhielt. Hy was geen vyand des tempels, die den tempel een Bedehuis noemde, ja als een groot iveraar de waardigheit en Majesteit des Tempels verdedigde. Hy stond naar niemants Ryk, wiens Rijk niet aertsch maar hemelsch was. Zijn voornemen was niet twist te verwecken, maar ’t viel zo uit, door uwe hartneckigheit en wederstreven tegen de bekende waarheit. Hy hadde niets gemeen met den oversten der duyvelen, die door scharpe geboden, tot godvruchtigheit streckende, het rijk des Zatans quam verstooren. Hy leerden niet oproerigs, die zijn scholieren gedurig tot vrede ried: noch vergaderde leer-jongers om ’er krijgs-lieden af te maken, maar om de leere des Euangeliums te verbreiden. Hy kon niets quaets leeren, die openbaarlijk predikte in de vergaderingen, in den Tempel, op de Feesten, op de Hoog-tijden, als de menschen uit heel Syrien van alle kanten te gader quamen.
Terwijl deze dingen in het Richthuys in ’t Hof gebeuren, wort hy van alle zijne vrienden verlaten. Zijn leer-jongens vluchten, en verbergen zich, als schapen, nu de Harder in last is. Een eenige Petrus verloochent zijnen Heer, zo veel vertzaegder, als hy te voren moediger was dan alle anderen. Hy, die zich liet voorstaan den dood met hem te zullen lijden, vreest uit kleinhertigheit voor een dienstmaagt: en hy verlochent hem niet alleen, maar hy zweert mein-eedig en vervloekt zig zelven, Hy wort een groo- [p. 400] ten loochenaar, die te vooren was geweest een grooten yveraar; voorbarig in het verzweeren, die voorbarig was geweest in ’t stoffen. Een gruwelijke misdaat, ten waar men ’t zijn zwakheit moest toegeven: want hy was daar niet gekomen om te verloochenen, maar om uit nieusgierigheit alles te doorsnuffelen. Het was nacht, en de duysternis bedekte zijn gemoet. Terwijl hy zich in de zaal wat by den haart warmde, verkoude zijne liefde. Hy is tot de godloozen toegegaan, en is afgegaan van de Godzaligheit die hy zijnen Heere schuldig was. Met een wenk vallenze ter neder, die haar op haar eygen krachten veel vermeten. Doch deze zwarigheit komt Petrus niet alleen over, maar wy steeken ook in ’t zelve misverstant; wy vreezen, ô Toehoorders! voor een maagt, als het daar op aankomt, om Christus met woorden of werken te bekennen. Als wy voor Keyzeren of Koningen staan, dan tzidderen wy, en verlaten liever Christum, als den warmen haart van ’t Hof. Wanneer de aardtsche Goden ons met groote beloften van de waarheit afroepen, dan bezwijkt ons geloof, en wy kennen den mensch niet. De werelt is een dienstmaagt, de Keyzer is een dienstmaagt, ons vleesch is een dienstmaagt, de zonde, de Satan, alle onvromen en verleiders zijn dienstmaagden, die ons dagelijks ontmoeten, om welkers wille wy, ’t zy uit liefde of vreeze, zweeren Christus niet te kennen. Wanneer wy bedriegelijken koop-handel drijven, en gewingierig onzen evennaasten uitstrijken, dan kennen wy dien mensch niet, uit wiens mont noit bedriegelijk [p. 401]
woort voort quam. Wanneer wy ongerechtigheit voorstaan, zo kennen wy dien mensch niet, die ons leerde alle gerechtigheyt te vervullen. Wanneer wy de kranken op het bedde slepende houden en traag ophelpen, om daar by wel te varen, dan kennen wy dien man niet, die de ziekten met een woort genas. Wanneer wy het volk naar den mont spreeken, wanneer wy de zondaars koesteren in hunne boosheit, dan kennen wy dien man niet, die zo meenigmaal den huichelaren het mom-aanzicht aftrekt. Wanneer wy t’zamen spannen tegen de overste des volcx, en met groote dartelheit de rijken der Koningen doen schudden en beven, dan kennen wy dien man niet, die de Koning Herodes op zijne vragen niet antwoordde, maar zweeg: Wanneer wy ons in-wickelen in noodelooze oorlogen, met branden en moorden, steden en ackers verwoesten, dan kennen wy dien man niet, die Petrus belastede het zweert op te steken. Maar Petrus hoorde den haan kraayen en wert gedachtig aan het woort dat Jezus sprak: eer de Haan kraayt zult gy my driemaal verzaken: en uitgaande weende bitterlijk. Hy die zig te hoog beroemt had, quam nu tot berouw. Hy leert de minste te zijn en de zwakste, steunende op zijn zelven, die onderstut van Christus hulp de meeste en sterkste zoude geweest zijn. Wanneer wy op onze eygen krachten ons verlaten, dan bezwijken wy lichtelijk. Wanneer wy op Gods hulpe steunen, dan staan wy vast. Wie getrouw wil bevonden worden, moet zich zelven mistrouwen. Al wat men voor Christus kloekmoedig denkt uit te voeren, [p. 402] dat moet men van Christus verzoeken. Hoe schandelijk staat het voor mannen, reis op reis, om de woorden van een dienstmaagt zig te ontzetten. En zodanige zijn wy elk in ’t byzonder, als wy meest op ons zelven staan. D’onverwachte hane-kraay vermaande Petrus zijner overtredinge. Och of wy daar door ons ook lieten vermanen. Zo menigmaal wy van God gestraft en bezogt worden, met alderhande slag van koortzen en ziekten, dan horen wy den haan krayen, en ons opwekken, opdat wy met de wereld niet zouden verdoemt worden. Als wy dagelykx te begraffenisse gaan, en de lyk-statie helpen bekleeden, dan kraait de Haan, en vermaant ons dat wy arme zondaars en sterffelijke menschen zyn. Wanneer de scherpe en yverige Predicatien der Leeraren in de Kerke ons tot boete vermanen, dan kraait de haan, om het slaperig gemoet uit den dodelijken slaap der zonden te wekken. Wanneer de Godvruchtige ouders en vrienden ons met hunne onderwijzingen van den doolweg zoeken af te trekken, gelooft dan, dat dit al hanen zyn, die ons tot berou willen brengen; de straffen der misdadigen, geregtplaatzen, roeden, zwaarden, boeijen, zyn ook al hanen en boetpredikers. Honger, armoede, oorlogen, ballingschap, schipbreuk, watervloeden, storm en onweêr, zyn al krayende hanen, die ons die gedachtenis van Christus vernieuwen. Petrus ging uit: waar uit ging hy? uit het hof des hogen Priesters, daar hy gezondigt had. Petrus schreide, om dat Christus hem aanzag: en hy schreide bitterlyk, omdat hy hem hadde versworen reukelozelijk. [p. 403] Laat ons ook met Zimon gaan uit des Hogenpriesters huis, daarmen lichtelyk in zonde vervalt, op dat wy met de godloze dienaren ons niet vermengen, en van hun misdaden niet besmet worden. Laat ons met tranen onze boetvaardigheid betuigen, als Jezus ons aanziende ons zyn genade belooft. Laat Petrus ons strekken tot een voor-beelt van menschelyke zwakheid, en oprechte boetvaardigheid eens struikelenden Apostels, die op zich zelven betrouwende, en aan de genade niet mistrouwende, wederom van den val opstaat. Zalige tranen, die getuigenisse geven van ware boetveerdigheit, om de schuld van verloocheninge uit te wissen. Zalige tranen, die daar hervloeijen uit de fonteine der liefde, om de woorden van den verschrikten Petrus te vernietigen en uit te doen. De remedie tot uitwissinge der zonde, quam niet te laat, om datter met geen quaat opzet gezondigt was. De tranen vlieten met overvloet, daar het hert overloopt van oprechte genegentheid. Maar hoe ongelyk is het gelegen met den zondigenden Judas, en zondigenden Petrus. Judas, het gelt voor de voeten der Priesteren neder werpende, ging weg, en hoopte ’t eene schelmstuk op het ander. Hy quam tot kennis van zyn groote misdaad, maar niet tot kennis van Gods groote goedertierentheid. Petrus ging uit, om niet meer te zondigen: Judas gink uit, als een die tegens zyn meester gezondigt hadde, en nu tegens zich zelven zondigen zoude. Petrus schreide, doch bekeert tot Christus: Judas schreide, maar meer uit een gemoet van Christo afgekeert, als tot Christum be- [p. 404] keert. Petrus liet zich voorstaan, dat hy vry wat treffelijks hadde uitgerecht, om dat hy met zyn swaart Malchus het oor hadde afgehouwen. Maar daar was grooters te doen. Zyn stantvastigheit moest beproeft worden, die namaals als een martelaar van Nero getyrannizeert zoude worden. Zyn zachtzinnigheid moest beproeft worden, die eens de Christelyke zachtmoedigheid zoude prediken. De Bisschoppen, die met het geestelyke en heilige swaart moeten strijden, behoeven geen stalen swaart. Niet het bloed van Malchus, die met de lantaarn voorlicht; maar Christus bloed, die het licht des werelts was, moest tot verzoeninge van de gehele wereld vergoten worden. Maar zy zyn wel gelukkig, dien de ooren afgehouwen worden; de ooren, zeg ik, die dus lang geluistert hebben naar godlooze Priesters, godlooze Pharizeen, godlooze OuderIingen, dat zijn onze vleeschelijke lusten. O overgelukkige ooren, die van Jezus geheelt worden; die daar luisteren naar God den Vader, die ons tot zijnen Zoon roept; die daar luisteren na den Zoon, die den weg ter zaligheit wijst; naar den heyligen Geest, ons ingevende al wat heylzaam en zalig is. Malchus wonde was spottelijk en verachtelijk, maar niet gevaarlijk. Zy was ongeneesselijk, om dat het knakebeen eens af-gehouwen zijnde, niet weder aanwast; maar de wonde was voor Christus niet ongeneesbaar; hy heelde het oor, die den Geest kan helen. Hy genas een gedeelte van ’t lichaam, die de genees-meester van den gehelen mensch is naar lichaam en ziele.
Ik keer weder tot het Rechthuis, daar ik Je- [p. 405] zum gelaten hebbe. Wat niet al voor ellende en versmaatheit lyd hy daar, die de alderheerlykste by den Vader is. Men blind en bedekt het aangezicht van dat licht, zonder welk wy in de duisternissen der zonde en onwetentheit en des doods wandelen; versmadelijk word hy met kinnebakslagen geslagen, die de kroon en oorsprong van onse glorie is. De soldaat beschimpt hem als Propheet, op dat wy niet tot spot en schimp des Duivels zouden worden. Hy wort bespogen, met scheltwoorden overhaalt, tot een voor-beelt of ons t’eenigen tyd een dienaar of jongen van een Schriftgeleerden of Hogen-priester bespoog. En deze lijd hy swijgende, om dat hy volgens Gods besluit sterven moest. Hy is sparig in ’t antwoorden, milt in wel te doen. Hy heeft liever met daden zijn Goddelijken aart willen betonen, als dien by geswore vyanden belijden. Men beschuldigt hem van Gods-lasteringen, die den Vader verheerlijkt heeft, en van wie de Vader is verheerlijkt. De waarheid wort met logens bestreden, en hy die alleen van alle misdaad vry is, word van vele misdaden beschuldigt. Een oude wrok wasser tusschen Herodes en Pilatus. Nu Jezus in ’t lyden was, vereenigenze zich onderling. Het is een godloze eendracht, die gehouden wort met verongelijkinge der gerechtigheid.
’t Is beter dat de boze van den andere verschillen, dan datze in boosheit eens zyn; d’eenigheid van den genen die tezamen sweren tegen Christus, is geen vriend-, maar vloekverwantschap en een t’zamen-rottinge. Herodes verblyde zich, als hy Jezus zag. Maar zyn vreugde waar hem heil- [p. 406] zamer geweest, had hy Jezus gezien met d’oogen des geloofs. Hy had veel van hem gehoort, en zich verwondert, niet uit aanmerkinge van zijn heiligheit en macht, maar uit nieusgierigheit. Barrabas laat men los, en Godes Zoon moet te rugge staan, en is minder geacht als een openbaren doodslager. De dwaze razernie van ’t volk eyscht ter dood den genen, die alle menschen dienst gedaan heeft, en laat los een vyant van de gemene ruste. De ellendige Jezus wort gegeesselt, en de roeden, die wy verdient hadden, heeft d’onnozele moeten lijden. Men zach hem doods en bleek zijn door alle de stramen en bloedige strepen, d’onschuldige huid word met diepe voorens als door graven. Hoort godloosheit: al wederom slaat gy mis. Het menschelijke geslagt behoorde gegeeselt te worden, en daar word maar een gegeesselt. De schultvrye word gegeesselt, daarze alle het geesselen verdient hadden, die van Adam afgekomen en met hem mede schuldig waren. Gy Scherprechter slaat zo dikwils u zelven, als gy de roede opwaarts heft om te slaan; want gy zijt de schuldige man zelfs. Zo menigmaal als gy die slagen verdubbelt, verdubbeltze op den rug van een Jode, verdubbeltze op den rug van een Heyden, want zy hebben alle gezondigt. Bind aan de posten van Caiphas vierschaar d’oude en nieuwe werelt; want zy beide in boosheit verzonken leggen. Bind ’er mannen, bind ’er vrouwen, bind ’er jongmans, bind ’er maagden, bind ’er gehoude aan, bind ’er de Prinçen en de Koningen der werelt aan, ja zelfs Anna en Caiphas, Herodes met Pilatus, E- [p. 407] delen met onedelen, Wijzen met onwijzen: want wy, zy zijn alle te gelijk zondaars Gy geesselaars, wat meugt gy de aderen Jezu Christi met u slagen afznijden; znijt en slaat deze onze aderen af, die vol onreine begeerlijkheden en hertstochten zijn. Ontsloopt en rukt van een onze hart-aderen, want deze hebben veel boosheids van ’t herte ingezogen. Verscheurt mijne zenuwen, om datze elk in ’t byzonder gezondigt hebben. De zenuwe mijner oogen heeft de ydelheit aangeschout: die van mijne ooren, heeft geluistert naar der bozen ingeven, en ydelen klap: die in my den reuk werkt, heeft reuk werk verschaft tot d’overdaat: de zenuwe mijner tonge heeft lekkernyen gezocht, tot verzadinge mijner vraatzucht en gulzigheit; die ’t gevoelen geeft, heeft in ons een koppelaar van wellusten geweest ; die de tong beweegt, is voorbarig geweest tot ydel gesprek.
Jezus draagt ook, een kroon, om te schijnen een Koning te zijn, die hy in der daat was; maar hy draagtze van doornen, om dat hy door smaat gezeit zoude worden te wezen, ’t gene hy in der waarheit was door Koninklijken ampte. Ried strekt hem voor een Scepter: zijn kleet is van purper, want daar aan kend men de Koningen. Ik bid u Jezu Christe, laat my toe, dat ik de spotkroone u van ’t hooft neme, en die zetten mach op ’t hooft van al en een yegelijk Zondaar. O gezegende des Vaders! voegt u deze levreye, voegt u dit çieraat? Onze kruinen zijn vervloekt: wy zijn schaamtelooze menschen. Onze hoofden zijn schapprayen van veelerhande zotternye, en [p. 408] winkels van allerhande ydelheden. Uw hooft is een burgt en Koninklijk hof van hemelsche wijsheit, van onsterffelijkheit, heiligheit, en van oprechte en ongeveinsde godzaligheit. Datmen ons bespotte, en ons de spotkroon als schyn-Koningen op ’t hooft zette. Laat ons het purper spotkleet aantrekken, want ’t is al zotheit dat wy denken, zotheit dat wy spreken, zotheit dat wy schryven. Laat ons tot Koninkskens van ’t volk gehouden worden, die, wanneer wy hondert oft meer roeden lands bezitten, heeren des aartbodems genoemt worden. Laat de scherpe doornen in onze hoofden steken, die dagelyks van quade zinnen geprikkelt worden. De staatzucht is een doorn, de gelt-zucht is een doorn, de wreetheit is een doorn, d’oneenigheit is een doorn, de vuile gierigheit is een doorne, de hovaerdigheid isser een, de gramschap, haat, huichelerye en schynheiligheit zyn doornen, daar wy of anderen meê steken of zelfs van gesteken worden. Jezus is alleen vry van deze doornen. Waarom wort hy dan met doornen gekroont? niet om zyn eigen, maar om onzent wille, broeders, op dat hy de punten en angels onzer doornen stomp make door de doornen, die hy gedragen en gevoelt heeft om onze schuld, niet om de zyne. Onder deze bespottingen, beschimpingen, en begrijzingen van het gemene volk, gedurende dit droevig schouspel, erkent hem Pilatus zo gebonden, zo gegeesselt, bespogen, gekroont, in purper gekleet, voor een ellendig verlaten mensch, met deze woorden uit verwonderinge ofte medelijden gesproken: Ziet den mensche. Ziet eens aan het schouspel [p. 409] der Joodsche wreetheit. Ziet het schouspel der vertrede, verachte, bespotte, en verwezene onnozelheit. Ziet God, maar zeer ellendig in den vleesche. Ziet God, doch zonder Majesteit, gantsch vernedert; ziet den mensch, maar uit God geboren; ziet God, maar ter hellen nedergedrukt. Ziet den mensche, die de gelukkigste is en ongelukkigste, de grootste en t’zamen de minste aller menschen. Ziet den mensch, daar zich alle menschen aan argeren, en die nochtans de eer en glorie aller gelovigen, en aller Engelen verwonderinge is. Ziet de mensch, den welken de zijne niet kennen willen, en dien de heidenen aannemen en eeren zullen. Ziet de nietige mensch, zonder wien wy niets waren geweest, van den zijnen vervloekt, op dat hy ons met zijnen zegen vervullen zoude. Zie den mensche, den zoon des menschen, en Gods eeniggeboren Zone. Deez word thans getrokken ter plaatze, daar hy lijden zal, met toestaan van Pilatus. Men zoude mogen zeggen dat hy Christus gunstig geweest waar, om dat hy hem zo dikmaal ontschuldigde; maar hy heeft hem niet gunstiger geweest dan Herodes Johannes was, die hy ’t hooft liet afhouwen ter heviger bede van een dertele Juffrouwe. Hy draagt zyn kruis, dat is zijn Autaar, hy die zelfs de priester, en zelfs de offerande was. Simon van Cyrenen wort gedwongen tot het dragen van ’t Kruis, een Heiden zijnde, op dat hy den dragenden lezus, die voorging, van achteren volgen, en in zijn arbeid verligten zoude. Gelukkige dwang, die hem voortdrijft ter zaligheid. Gelukkig gewelt, waar door men [p. 410] voortgestuert word na ’t Koningrijk der hemelen. Hy omhelst Christi Kruis, noch geen Christen zijnde: op dat het volk dat verre was, het zelve spoor, waar langs hy Christus voetstappen gevolgt had, door den geloove zoude volgen. Wy behoeven ons ook niet te schamen Christi Kruis te dragen met een vrywillige gehoorzaamheit. Laat ons met den Cyreneer naar ’t schavot toegaan, op dat wy van de plaatze der eeuwiger bederffenisse mogen afgaan, men moet met Christus lijden, wil men met hem regeeren. Die is Christus niet waardig, die zijn kruis niet op zig neemt en Jezus volgt.Terwijl hy ’t Kruis draagt en torst, verbied hy de Dochters van Jerusalem te weenen, ook ons, om welker willen hy ’t kruis draagt. Nademaal dit alles is geschied in den groenen houte, laat ons niet wanhopen, als ’t zelve den dorren houte overkomt. Wanneer ’t Christus Ledematen qualijk gaat, laat ons dan den zwakken onze schouders leenen, want wy ook zoo doende, den dragende Christus in zijn ledenen helpen.
Onze Zaligmaker, die door zijn kracht de doden opwekken zal, is gekomen op den berg van Calvarien, een af-zienlijke plaatze, door de beenders en doods-hoofden die daar lagen. Hy word gekruist, ’t welk de wreetste en schandelijkste maniere van doden in dien tijt was. Hy wort gehangen tusschen twee moordenaars, op dat hy zoude schijnen een misdaad begaan te hebben met haar, die eenderlei straffe leed nevens haar. Hy hangt tusschen twee schelmen en boosdoenders, en nochtans word hy van hun zonden niet be- [p. 411] smet; op dat de schrift vervult werde; En hy werd, met den onrechtvaardigen gerekent. Hy hangt in ’t midden, als een hooft der quaat-doenders, op dat de Vorst der rechtveerdigheit en heiligheit, tusschen zijne tegenstrijdige partyen te meer zoude uitsteken en uitmunten. Hy word aan een verheven hout gehangen, voor den welken de gantsche werelt buigen moet, den welken d’Engelen vrezen, en daar de Duivels alleen voor schrikken en tzidderen. Hy die hemel en aarde zal verzoenen, hangt tusschen hemel en aarde; hy die de liefde zelfs, ja de troost en heil der werelt is, hangt als in een schouburg, en het middel-punt der werelt. Hy hangt als een verheven baak, van waar hy onze ellende, door zo wreden rantzoen en borgtocht gelost, aanschout. Ten weder zijden van hem ter regter en slinker hand hangt een moordenaar, gelijk hy in ’t oordeel verschijnen zal als een Regter van de rechtveerdige t’zijner rechter hand, en van de onrechtvaardigen ter slinker hand. Hy hangt tusschen eenen boetvaardigen en onboetvaardigen, tusschen een die zich over zijn zonde beklaagt, en eenen die met hem spot, op dat hy daar door zoude tonen niet aller menschen, maar der boetvaardigen Heilant te wezen; hy hangt tusschen een voorbeeld der genade en van halsterrigheid, tusschen eenen die verkoren is door Gods genade, en eenen die verlaten is, door zijn eigen schult; hy maakt den eenen moordenaar een Burger van het Paradijs, terwijl d’ander zich zelf tot een burger der hellen maakt; hy hangt naakt, op dat hy onze naaktheit met het heil- [412] zaam kleet zijner verdiensten bedekken zoude; hy hangt naakt, op dat hy in sodaniger wijse soude ingaan in ’t Paradijs, gelijk Adam voor den val hadde geleeft in het Paradijs, hy hangt als de aller-armste, die nu ter werelt niets overig hadde, ja niet een kleetje zijn moeder tot een erffenisse konde laten; hy hangt als de aller-ellendigste in d’aldergrootste pijnen, rekkingen van zenuwen, die uitgespannen zijn als trommels, verwont aan handen en voeten, daar het gantsche lichaam met sijn gewigte neder waarts hangt aan het aansigt, nu stijf zijnde bestorven, en d’oogen noch al in ’t sterven gewent hebende naar den zondaar, en den zelven genadiglijk aanziende. Dog hy word niet gekruist zonder tijtel van zijn perzoon en misdaad. Deze woorden worden aan den kruiçe gehecht: Jezus van Nazareth Koning der Joden. ’t Eerste woort beteekent Heilant; het tweede wijst de plaats zijner opvoetdinge aan; het derde zyn Koninglijk ampt; het vierde, dat hy een Koning is der Joden, die hem verwerpen. De tytel geeft met yder woord te kennen zyne onnozelheid en de styf-zinnigheid der Ioden; hy was Jezus, dat is Heiland en behoeder; hy was een Nazarener, dat is, geheiligt en afgezondert; hy was Koning, en dat buiten nadeel van Herodes, in het geestelijke; hy is der Joden Koning, dat is der genen, die met hunnen name zelfs hun schelmstuk bekennen: want het woort Jode, betekent een belyder. Dit triumph en zegebeeld zyns lydens heeft de Heere verkregen, dat hy, zijnde Koning der Koningen, voor zodanig verklaart is geweest door ’t bevel van de onvoor- [p. 413] zichtige Pilatus, tegens dank en wille der Priesteren en Schriftgeleerden. Dit lazen de Hebreen, de Grieken, de Romeinen; de Ioden, dien de Hebreesche taal eigen was; de Grieken, die om hunnen handel met den Hebreeuwen daar in grooten getale waren; de Latynen, om dat zy soldaten onder Pilatus waren. d’Inwoonders wisten wie den gekruisten was, den vreemdeling was ’t ook niet onbekent: want yder een was ’er aan gelegen om zulkx te weten, om dat het ten besten van allen gedyde, dat Iezus leed, en gedood wierde.Terwijl Iezus noch leeft, vallen zyne kleederen den soldaten te buit; deze om datze genaait waren, worden in vieren gedeelt, op dat elk zoldaat zijn gedeelte daar van hebben zoude; maar de rok zyn onderste kleet, en naast aan zyn gezegent Lichaam, om dat het geen naat had, en aan stukken gesneden zynde, nergens toe dienen kon, is dien in ’t geheel te beurt gevallen, dien ’t lot gunstig was, om dat vervult zoude worden het geen door David voorzeit was: Zy hebben onder haar mijn kleederen gedeelt, en over mijnen rok het lot geworpen.
Dit kleet zonder naat, is de Gemeente Iezu Christi. Wy hangen in den gekruisten als vele leden aan malkander, die wy door onze onwetentheit, hertnekkigheit, eerzucht, of yver, die niet naar kennisse is, ellendig van een ryten. Wie zalze weêr helen en lasschen? Slaat gy ô Heere Iezu van uit den Hemel uw’ barmhertig ooge op dit uw’ kleed neder, dat in zo veel stukken en stollen gescheurt is. De Priesters zelfs, de Schrift-geleerden, jae de Leeraars van uwe Gemeente trekken [p. 414] alle aan een ent, en scheuren ’t aan flarden. Och, wat dulheid komt ons over: de wreede soldaten hebben uw kleed verschoont, en niet onternt; maar de Hoofden en Voorstanders van uw’ Kerke, die bewaarders zyn van uw heilige Tempel, en sparen ’t niet. Lascht Heer en voegt weer aan een, en heelt, ô Heer lezu, uw’ van malkander gescheurde leden, op dat wy alle een lichaam worden, een geeft, een heer, een geloof, een doop, een God en een Vader hebben, die over ons, door allen, in allen zy.
Men langde hem naar ’t galgenvelt gaande, daar hy gekruist zoude worden, edik met galle vermengt, om te drinken; maar hy woude het niet proeven, om dat hy dorste naar den drank der bekeringe van zyne vyanden, die zy hem niet en gunden, om dat zy in hem niet wilden geloven. En daar men plag hun, die sterven zullen, wyn te schenken, bood men hem wyn met myrrhe vermengt: maar hy weiger deze te drinken; want hy had geen behagen in de bitterheit, en als met myrrh vermengde wreetheid, die zy hem schonken. Hy hadde te voren met zyne jongeren gedronken, zeggende; dat hy van de vrucht des wijnstoks niet en zoude drinken, voor dat hy die nieuwe dronk in ’t koningrijke Gods. Als hy aan ’t kruis hing, werd hem wederom Edik geboden. Dat proefde hy, op dat vervult zoude worden ’t geen geschreven staat: men heeft my met edik gedrenkt. Ondertusschen bid hy noch voor die hem kruiçen, Vader vergeeft het hun; want zy weten niet wat zy doen. Zo goedertieren was hy, dat hy zich zelfs niet en wreekte, maar bad voor de zaligheit der menschen, zynde [p. 415] het ware Paaschlam, dat zich voor hunne zaligheit op-offerde. De Zonne voelde toen dat d’onschuldige leed, en kon zyn martelen met zyn dagelyks licht niet aanschouwen: zy verberde haar aangezicht, om dat de Zonne der gerechtigheit in noot was; daar viel een duisternisse van dolingen den Joden op het herte, dewijl de duisternisse op den middag d’aarde bedekte.
Hier op riep hy, als door plagen afgemartelt en verwonnen, met luider stemme uit: Mijn God, mijn God, waarom hebt gy my verlaten? Daar was eenige verlatinge, om datter geen vertoon was van Goddelijke hulpe voor die tyd. Doch God had hem niet verlaten, die hy van der dood wederom opwekken zoude. Als hy God, als hy zynen God roept, dan hoort gy de stemme niet van eenen die wanhoopt, maar die ons plaats bekleet. ’t Is de stemme van Adam en van ons allen, daar God om der zonden wille, zyn aangezicht voor verborgen had. Dit sprak hy op der aarden, dewijle hy waarachtig God by den Vader en in den Vader was. Hy vraagt, waarom en om wat reden hem God heeft verlaten, om dat zyn gewisse hem getuigde, dat hy onschuldig was. Hy vraagt waarom? Op dat hy ons de zonde als een oorzake voor oogen zoude stellen, en den raad Gods, als de eerste en voornaamste oorzaak van zyn kruiçinge aanwijzen. Als nu alles volbracht was, en aan zyn offerhande niets ter werelt en ontbrak, boog hy het hooft en gaf den geest, zeggende voor ’t lest, Vader in uwe handen bevele ik mijnen geest. Hy gafze: want hy stelde zyn ziele vrywillig voor zyne schapen. Hy gafze: want hy hadde al van outs in zyn voorbeelt [p. 416] David gezeit: Ziet hier ben ik Heer, om uwen wille te doen. ’t Was een aangenaam slachtoffer, om dat het was een vrywillige offer. Hangende aan zyn kruis, en dood zynde, word zyn zyde met een lançy deur-steken, en daar liep bloed en water uit, zo veel als genoegzaam was, om de zonden aller menschen af te wasschen. O stroompjen van het aller-dierbaarste bloed, geneest my; want mijn ziel is besmet met melaatsheid, die door u alleen kan geheelt worden. O Riviertje, besproeit my: want ik verdroge gantsch door ’t verlangen van uw’ hulp. O Riviertje, reinigt my; want ik ben van ’t hooft tot de voeten niet als een wonde, en stramen en etterbuilen. O Riviertje, verkoelt my; want de vlammen der hellen hebben my omçingelt. O Riviertje, verquikt my; want ik ben gebroken en afgement door quellingen wegens mijne zonden. O Fonteine des levens, ô eenige Fonteine, ô onuitsprekelyke fonteine, ô zuiver en onbevlekte fonteine, ô fonteine van Gods onuitsprekelijke genade: Och gunt my, gunt my een dronxken van dat zaligmakende bloed, om dat te mogen drinken met een verslagen geest, en een oprecht gelove, nevens alle ware gelovige. Wat zeg ik? My dunkt dat ik een druppel zie afdalen uit Christi zyde langs het kruis. Loopt toe, mijn ziel, loopt toe, en drinkt het. Hebt gy gedronken: Wel aan, nu zyt gy zalig en in der eeuwigheid behouden.
Eindelijk op datter geen Majesteit en goddelijkheid aan dit zo droevig en ysselik treur-gezicht en zoud ontbreken, zo heeft de aartbodem, die hy metten Vader gemaakt had, gebeeft. De na- [p. 417] ture tziddert en schrikt om dat de God der naturen lyt. De rotsen barsten van malkander, dien hy zelfs hun overgroote hardigheid gegeven had. Het voorhangsel van den tempel scheurt, op dat het voorbeelt metter daad in het afgebeelde, de Propheten in ’t licht, en de Wet in ’t Euangelium zoude veranderen. Het scheurt, op dat niet alleen de Joden de deure der gedane en belofte zoude open staan, maar wy Heidenen ook een toegang zouden hebben tot het Heilige der Heiligen. De graven hebben hunne deuren geopent, en daar quamen lijken en doden uit, op dat hy daar mede zoude tonen, dat hy daarom gestorven was, om de doden op te wekken. Onze God heeft dit, lieve Toehoorders, voor een gewoonte, dat hy door de zwakheit zynes Zoons zyne kracht doet blijken, door een dwaze predikatie zyn wijsheit belijden, en door de schande des Kruiçes zijn eere verheerlijkt en grooter maakt. Gy leest veel van den slechten, zachtzinnigen, armen, en verachten Jezu; maar gy leest dit ook, dat hy van de Wijzen aangebeden is, dat hy met een woord de duivelen uitgedreven, ziekten genezen, en stormen, onweder gestilt heeft. Gy leeft, datmen hem lagen geleit heeft, maar gy leeft daar by ook, dat hy door het midden van die hem lagen leiden, is doorgegaan. Hy gedoogden dat men hem ving, maar met een wenk storte hy de Hellebardiers en Krygs-knechten ter aarde. Hy wort aan het kruis van vele bespot, maar de Hooftman over hondert zeid, Waarlijk deze was de Zone Gods. Hy sterft aan ’t Kruis. Ziet hier d’onvermogentheid. Maar hy verduisterde [p. 418] de Zonne, en deê haar licht en glans verliezen, den vasten aartbodem schudden en davren: hy spoude rotzen, opende graven, en wekte zelf doden op. Ziet hier zyn almogentheid.O diepe rykdommen der wijsheid Gods. De onmetelijke word gevangen, d’onbegrypelijke gebonden, de gezegende gelastert en vervloekt. Die God is, om dat hy eeuwig is, sterft als mensch, om dat hy sterflijk is. Die in de gedaante Gods was, word in de gedaante van een dienstknecht gekruist. De gedaante Gods werd in den mensch niet gekent noch gezien, en Gods gedaante word in den dienstknecht niet gequetst. Daar hangt aan ’t kruis te gelijk de hoogheit van de menschelyke nature, die der aan gehegt is, en de nedrigheit van God, die daar onder schuilt en verborgen is. Te gelijk de hoogheit Gods, en de nedrigheit en veragtinge der mensch-heit. De ware nedrigheit is in den onquetsbaren God, en de ware Godheit in den quetsbaren mensche. Door een en ’t zelve kruis geraakt men tot eere, maar door versmaatheid; gaat men tot de onverderffelijkheid, door straf en lyden; en men klimt ten leven, maar door de dood. Aan een en ’t zelfde kruis deed iet anders Christus die leed, wat anders ’t onzinnig Izraël. Een ander oogmerk en wit had de vergrimde Jode, een ander de barmhartige God; die dood zynen Zaligmaker, deze verlost de gevangenen van den duivel. In den gantschen loop zyns lydens kant zich d’ongerechtigheid tegen de gerechtigheid, blintheid, en duisternisse tegen ’t licht, logen tegen waarheit; maar de gerechtigheid behoud het velt, het licht dringt deur, [p. 419] en de waarheid raakt boven en triumpheert.
Gy hebt gehoort, Christelijke Toehoorders, de Historie van het Kruiçe Christi. Gy hebt gehoort een geschiedenisse, niet by gevalle of door menschen beleit toegegaan. Ik heb u verhaalt ’t gene d’eeuwigheit voor zo veel ontallijke eeuwen verborgen had, ’t geen voor Mozes, onder Mozes, en naar Mozes in voor-beelden afgebeelt is geweest: ’t gene door ’t eendrachtig voorzeggen der Propheten van Christi lijden en zyne dood verkondigt, en van de godvruchtige outheid als door een nevel donkerlijk was gezien en verstaan. Want dien Jezus van Nazareth, een man van Gode onder den Joden betoont door krachten, wonderheden en tekenen, die God door hem gedaan heeft midden onder het volk, dien hebben de Joden, door den bepaalden raad en voorkennisse Godes overgegeven, door de handen der onrechtvaardigen aan ’t kruis gehecht en gedood.
Maar hoort den gekruisten zelfs een weinig voor zyn dood: Vader, verheerlijkt my by u Zelven met die heerlijkheid, die ik by u hadde, eer de werelt was. Met wat heerlijkheid? het is de heerlykheit van Christus die eerst leed, en daar na verrees. Ik zal doorwandelen de wonderbaarlyke ketting van alle Gods raatslagen, en tonen, dat de lydende Christus daar over al de voorst in is, en zyn deel heeft. De Bron en ’t begin van onze zaligheit spruit uit de eeuwige en genadige verkiezinge Gods. Maar God heeft ons verkoren, eer de grondslag van de Werelt geleit was, in Christo. Maar in hoedanigen Christo? die lyden zoude: want de Vader kan den zondaar op het hoogste niet lief hebben, ten zy hy verzoent was. En daar is geen [p. 420] verzoeninge zonder het bloed eens middelaars. God heeft besloten zyn uitverkoren te roepen. Waar toe? Tot het gelove. En wat gelove? Dat niet anders en zoekt te weten als Christus, en die gekruist.
God heeft besloten de geroepene door het gelove te rechtvaardigen. Maar door wiens verdienste en om wiens wille? om Christi, die voor ons betaalt en voldaan heeft. God heeft besloten de rechtvaardigen heilig te maken. Door wie ? Door den H. Geest. En wie moet die geven? De Zone die aan de rechterhand des Vaders zit. En hoe kan hy sitten aan de rechterhand des Vaders, zo hy niet door lyden in het Koninkryke Gods en ga? Jezus moest lijden, en zo in zijn heerlijkheit ingaan. God heeft besloten de geheiligde met onsterffelykheit in den Hemel te beschenken. Om wien? Om den gekruisten, die geworden is de macht ter zaligheit allen die geloven. Deze verborgentheden glinsterden in de voorbeelden en schaduwen. Het serpent, dat het vrouwenzaat in de verssenen steekt, en na de hielen bijt, vertoont de gedaante van den duivel, dat oude serpent, dat na het leven staat van dat beloofde zaat, ’t welk Christus is. En wie was die Melchizedech, die Priester des Allerhoogsten? Christus, zo Paulus getuigt en zeit tot den Hebreen. En wat ampt, was ’t ampt van den Priester? Slachtoffers te offeren, gelyk Christus lijdende zich den Vader geoffert heeft. Wie is die Ioseph, die van zijn Broeders valschelijk beticht en verkogt is? ’t Is lezus, van de Ioden beschuldigt, en van zijn eigen Disçipel verkocht. Wie is dat Paaslam? Christus is onze Paasschen voor ons ge- [p. 421] slacht. Dat Lam was zonder smet, rimpel en gebrek. lezus was ook zonder smet van zonde. Dat Lam was uit de Kudde genomen. Iezus een mensch uit de menschen. Dat Lam moest geslagt zijn. Iezus is ook geslagt. Men moest dat Lam zonder zuurdeessem, met opgeheven brode eten. Iezus het brood des levens zonder beveinstheit. Dat Lam voede het lichaam. Iezus de ziele. Dat Lam wort al staande, en als van reizigers gegeten. En ons geloof en nuttigt Iezus Christus niet, noch wy en worden met hem niet gevoed, ten zy wy vaardig staan en opgeschort om naar den hemel te reizen. Men moest de beenderen van het Lam, dat een voorbeelt was, niet breken. Zo zyn Christus benen ook niet gebroken. Welker posten met het bloed van het Lam waren besprengt, ontquamen de hand des slaanden Engels. Zo ontkomen ook en raken vry van de eeuwige dood alle, die met het bloed van Christus besprengt zijn. Alle de offerhanden van zo veel beesten, ossen en schapen, zo veelderhande slag van wassingen en zuiveringen, en waren ’t niet alle af beetzels, tekenen en beduitzels van d’afwassinge der zonden, en van onze verlossinge door het bloet Christi? En wie is dat jonge Kalf, dat buiten het leger geslacht werde? Iezus buiten leruzalem gedood en geslacht. Nu de metale slang in de woestijne opgerecht, was die niet de schaduwe van Christus aan het kruiçe verhoogt? Ionas, die drie dagen lang in den buik des walvischs verborgen was, beelde uit den persoon van Christus, die sterf, en drie dagen in den grave lag. Dat getuigen alle de Propheten met hunne [p. 422] waarzeggingen en stemmen van Gode aangeblazen. Och of gy Ioden dit hoorden, die een Messias en Zaligmaker verwacht, die met wagens, paarden, Olyphanten, gewapende Krijgsheiren te vier en te zwaart met branden en moorden verschrikkelyk zal zyn, en het rijk van Syrien met gewelt zal innemen. U is belooft een Messias die lijden en sterven zou. De woorden des Propheets daar hy van den Messias spreekt, zijn deze: hy en zal niet roepen, nochte zijn stemme zal buiten gehoort werden, het verschudde riet en zal hy niet breken, nochte het rokende vlas uitblussen. Dusdanig is ook geweest den lijdenden Iezus,voor den rechter staande, en heeft hy noch geroepen, nog gesproken; den moordenaar, als ’t ried door zo veel schelmstukken gebroken, heeft hy aan het kruis behouden; en gebeden voor de Ioden, die door den rook van haat en nijt byna in brant stonden. De zelvige zeit van de Messias aldus: de Geest des Heeren kome op my, op dat ik uitbreide het jaar, dat ons met den Heere verzoent heeft, en den uitersten dag onses Gods; op dat ik den verdrukten vertroostinge bereide, haar gevende een kroone in plaats van assche, de olie van vreugde voor droefheit, een dekmantel van eere voor den geest van bedrukheit. d’Eere, zijn de werken van den lijdende Iezus: hy is zachtmoedig geweest, want hy en heeft hem niet gewroken; hy heeft de dochters van Ieruzalem vertroost, toen hy na zijn dood ging; hy heeft zijn moeder een kroone geschonken voor assche, als hy voor zijn dood haar de zorge overgaf van zijne disçipelen. Hy heeft aan Petrus een olie gegeven van blijtschap, om daar mede zijn droefheit te laven, doen hy [p. 423] hem met barmhertige oogen aanzag. En wat wil doch zeggen die kostelijke hoeksteen, die de timmerlieden verworpen hebben? Hy is die Iezus, die de Ioden gekruist hebben. Tot den stervenden Heli spreekt God: ik zal my opwekken een getrouwen Priester, die na myn hart en zin doen zal. Wie is dat? Iezus den Priester, in dewelke God zyn welbehagen gehad heeft. Maar hoedanig is doch de offerhande geweest van deze priester? hy spreekt elders: offert de offerhande van rechtveerdigheit; maar welke is deze? het lichaam Christi, waar door Gods gerechtigheit voldaan is. De Propheet stelt den Messias voor als gegeesselt, veracht, geslagen, zonder eenig weer te bien, als hy zeit: Hy en heeft geen gestalte noch schoonheit: Wy zagen hem, doch daer en was niet in zyn gestaltenisse, dat ons behaegde. Hy was de alderverachtste en onweertste, vol smerte, en krankheit: Hy was zo verachtet, dat men het aengezicht voor hem verbergde: Daarom hebbem wy hem niet geachtet. Voorwaar hy droeg onze krankheit, en lade op hem onze smerten: Wy dan noch hielden hem voor dien, die geplaegt, en van God geslagen en gemartelt ware. Doch hy is om onzer zonde verwondet, en om onzer misdaat temorzel geslagen: de straffe leit op hem, op dat wy vrede hadden, en door zijne wonden zijn wy geheelt. Hy is ter offer geleit met zijn eygen wille, en hy heeft zijn mont niet geopent: en als een Lam dat ter slagtbank geleit wert, en als een schaap, dat stom wert voor zijnen scheerder, en zijn mont niet open en doet. Met dezen komen ook over een de woorden van David: Maar ik gelijk als doof zijnde en hoorde niet, en was gelijk een stomme die zijn mont niet open doet. En ik ben als doof geworden, en in mijn mont en is geen berispinge gevonden: alzo ik op u, [p. 424] ô Heere, vertrouwt hebbe. Elders ook: Maar ik ben een Worm, en geen mensch, een spot en verwerpzel des volcx. En zijn dit de woorden zelfs niet van Pilatus: Ziet den mensche. Ik wende my wederom tot de woorden des Zoons Amos: Ik en ben niet ongehoorzaam, ende en ga niet te rugge. Ik keerde mijn lichaam tot de genen, die my sloegen: en mijne wangen, dien, die my tergden: mijn aangezicht en verborg ik niet voor die genen, die my bespotteden, en bespogen. Laat ons nu hooren den kermden Ieremias: Den adem onzes monds is Christus den Heere, hy is gevangen om onze zonden, tot den welke wy gezeit hebben: Wy zullen onder uwe schaduwe leven onder de Heidenen. Hy zal zijn wange toekeeren den gene, die hem dreigt te slaan, en hy zal verzaat werden door bespottingen. Van zyn geesselen spreekt de Koninklyke Propheet aldus: Op mijn rugge hebben de zondaren gebout, en hare boosheden uitgespreit. Van de offerhande, dood, kruis, en den handel de Pharizeen zeit Jeremias: Maar gy, ô Heer, hebt my al haar doen voor oogen gestelt, en te kennen gegeven: doch ik als een onnozel lam dat ter offer geleit wert, en hebbe haar niet gekent, om dat zy tegens my heimelijk raatslaagden, zeggende: Laat ons boud onder zijn brood mengen, en hem uit het midden der volken weg rukken, op dat zijn naam niet meer verbreit werde. Van de armoede des Koninx Messiae heeft Micheas voorzeit: Ziet uwen Koning, en heiland zal tot u komen, zelfs arm en behoeftig zijnde, zittende op een Ezel, en een Veulen van een Ezelinne. Dusdanig is ook Iezus binnen Ieruzalem gekomen. Een kint zynde, is hy gedwongen geweest na Egypten te vluchten, het welk een voorbode is geweest van zyn lyden: Maar dat was lange te voren gezien [p. 425] van Ozeas: Uit Egypten hebbe ik mijnen Zone geroepen. Doen hy gevangen wiert, was hy verlaten van zyne discipelen; doch dit en heeft Sacharias niet verzwegen: ik za/ den herder ter nederslaan, en de schapen zullen van haar kudde verstroit werden; nochte den Propheet David: Gy hebt mijne bekenden verstooten, zy hebben my haar zelven voorgestelt als een vervloekinge. Hier mede te kennen willende geven Petrum, die hem vervloekte en verloochende. Hy is verraden van zyn metgezel en discipel, na ’t zeggen des H. Propheets in zyn Psalmen: Waart dat my vyant mijn gelastert hadde, ik zoude het met gedult verdragen hebben; en waart, dat iemant my hatede, en nochtans groote dingen van my gezeit hadde. Ik zoude my mogelijk voor hem verborgen hebben: maar gy, ô eendrachtig mensch (dit is dien Iudas) zyt myn leitsman en goe bekende. Hy noemt hem zyn leitsman, om dat hy van de huishoudinge het bewint hadde; maar noch klaarder: Want den mensch mijnes vredes, op den welken ik vertrout hebbe die mijn brood met my at, die heeft my gezocht uit te roeyen; en elders weer: Mijn vrienden en bloedverwanten zijn tegens my gestaan, en die naar mijn leven stonden, deden my geweld aan; en in een ander Psalm, zijn woorden waren zachter als olie, en nochtans als scherpe pijlen; kon hem Iudas zoeter en zachter bejegenen, als hy zeide: zijt gegroet Meester? Hy bedong dertig zilverlingen, voor dewelke men een Akker koste tot begraeffenisse der armen. Maar beide dit zelvige wert geleert in de voorzegginge van Sacharias: En zy hebben dertig zilverlingen ontfangen tot een prijs van den genen, die zy verkocht hebben uit de kinderen Israëls, [p. 426] en sy hebben die besteet aan een Potbakkers Akker. Tegen den Heere Iezus hebben t’zamen gespannen zo de Over-priesters als de Schriftgeleerden en de voornaamsten des volks: doch tegens alle deze dingen heeft al lang tevoren heftig ingevaren den Koninglijken Propheet: Waerom woeden de Heidenen, en nemen de volkeren ydele dingen voor? De Koningen in den lande richten hen op, ende Vorsten raadslagen met malkanderen tegen den Heere en sijn gezalfden. De woedende Heidenen zyn de Roomsche Soldaten; door de Vorsten die tegen haren Gezalfden opgestaan zyn, werden uitgebeeld de oversten des volcx en de over-priesters. De Koningen die haar opgericht hebben, zyn geweest, den Koning Herodes, en Pilatus den Oversten der Joden. Sy hebben Jesum gebonden; maar hoort eens, hoe scherp Esaias hierom de sijnen bejegend: Wee de zielen der gener, die quade raadslagen tegen haar eige selven voorgenomen hebben, seggende: laat ons den rechtveerdigen in banden slaan, want hy is ons onnut. Hy is voor de rechtbank geleit als een misdadige; maar dit word mede al te kennen gegeven van Ezaias: de Heere zal voor het gerichte komen met de Ouderlingen des volcx, en haar Oversten. Deze haar aanslagen, scheltwoorden, en verscheide zitdagen tegens hem ingesteld, werden ernstig beweend van Jeremias: Gy hebt gezien, Heere, haren toorn tegens my: gehoort hare scheltwoorden en booze raadslagen: ja ik hebbe zelfs gezien de lippen der gener die tegen my opstonden, hare dagelijkse gedachten, zit-dagen, en opstant tegen my. Hy heeft als vermaledyd om onzer wille aen ’t kruis gehangen; doch dit is van Mozes voorzeit: Vermaledyd is hy die aen ’t hout des [p. 427] kruis hangt. Zy hebben zien hangen aen ’t kruis den genen, die haar allen het leven gaf, en sy hebben in hem niet geloofd. Maar dit is al mede voorzien van Mozes: En gy zult u leven zien hangen voor u oogen, nacht en dag zult gy bevreest zijn, en in u eigen leven geen geloof stellen. Men heeft hem zien hangen tusschen twe misdadigen, doch niet gelooft de woorden van Ezaias, zeggende: Hy is onder de misdadigen gerekent; aen ’t kruis hangende bespot, en men geloofde in hem niet. Alle die my zagen, hebben my uitgelacbt, zy hebben met hare lippen gesproken, en het hoofd geschat. Het aerdrijk wierd met duisternisse bedekt, als op den klaren middag, in lyden was, die zelfs het licht des werelds was. Dit zelvige is van Amos voorzeid: De zon zal op den schoonen middag ondergaan, en ik zal maken dat het aardrijk verduistert wert in den dag des lichts. Ook van Zacharias: En daar zal een dag komen op dewelke men geen licht en zal zien, maar niet dan koude en vorst, en daar zal eenen dag den Heere bekent zijn. Deze is den dag der kruiçinge Christi, bekent den Heere, en niet den Joden. Men heeft hem aan ’t kruiçe edik voor drank gegeven. Maar hoe klaar zeit dat David: Zy hebben my gal tot spijze, en edik te drinken gelangt. Hy is met nagels aan ’t kruis gehecht, zijne handen en voeten van malkanderen gescheyden. Hier van luit de voorzegginge aldus: Mijne handen en voeten zijn my doornagelt geworden, en mijne beenderen getelt. De krygsknechten hebben zyne kleederen gedeeld, en het lot over haar geworpen: maar dit zijn de zelfde woorden Davids geweest, doen hy nu zyn geest zoude geven, zeide hy: Vader in uwe handen bevele ik mijnen geest. Dit [p. 428] word van David voorzeid: Hy heeft op God betrout, die zal hem helpen, hy begeert hem. Hy heeft gebeden voor die gene, die hem zelf om ’t leven gebracht hebben; doch dit zelfde had David te vooren als een voorbeeld gedaan: In plaatse van my lief te hebben, deden zy my ongelyk, doch ik badt voor haar. Begraven zijnde, is sijn graf met een Sark bedekt geworden: dit en word mede niet verzwegen van de Propheten: Mijn leven is in een kuil neder gezonken, en sy hebben een steen op my geleit. Een ander: Gy en zult mijn ziel in der helle niet laten, nochte lijden dat uwe geheiligde verderffenisse zien zal. Tegens den avond wierd hy in ’t graf geleit, en hy rustede aldaar zekeren tyd: Dit is mede niet vergeten van den Propheet: De rechtveerdige is het gezichte des onrechtveerdigheids onttrokken, en zyn rustplaatze zal wezen in de vrede Gedurende zyn lyden, verwan hy, door zyne onnozelheid, de erglistigheid des duivels en des weerelds, de wreetheid quam hy te boven door zachtmoedigheid, door nedrigheid de wereldsche glorie, met vriendelykheid den hoogmoed, en door zyne swakheid de macht zyner vianden. Habacuc zwijgt dit mede niet: Zijn glants zal niet anders zijn als een licht: twee hoornen zal hy in zijn handen hebben, verborgen zijn sijn krachten. De dood zal voor zijn aanzicht heen zweven; de duivel voor hem te voet vallen. Welke doch zyn die hoornen in zyne handen? het zyn de uitstekende enden des kruis, door de welken hy de Vorst dezes werelds onderdrukt heeft. Waar is doch die verborgene sterkte? aan het kruis, alwaar geschuilt heeft zyn Goddelyke almachtigheid. Komt hier dan Izraël, en ziet uwen Messias, in den welken [p. 429] alle schaduwen en voorbeelden, ja de diepe en duistere wolken van voor-zeggingen zich geopenbaard hebben. Vergeeft het my, is ’t dat ik met den Messias zegge: Gy hebt ooren om te hooren, en gy en hoort niet: oogen om te zien, en gy en ziet niet; een herte om te verstaan, en gy en verstaat niet.
Maar ik zal Izraël voor dees tijd laten varen, op wiens oogen noch op dezen huidigen dag het dekzel Mozis ligt; en my wederom tot my en u wenden, Christelijke Toehoorders. Ik arme zondaar, ziende aan ’t kruis voor my hangende en staande mynen Zaligmaker, en wete niet waar ik my in dezen stant keeren of wenden zal. Zie ik de wet aan, die verschrikt my, en roept dat ik vervloekt ben, omdat ik niet gebleven ben in alle het gene in ’t Boek des Wets my bevolen was. De zonde vervaart my, om dat de dood haar beloninge is. De dood vervaart my, om datze my in de eeuwige verderffenisse sloot. Mijn gewisse verschrikt my, om datze my zelfs van zo veel zonden overtuigt. De duivel vervaart my, onder den welken ik gevangen lag. Waar zal ik my, och armen! heen wenden? wat hoop, wat troost schiet ’er voor my ellendige over? Waar keer ik my mistroostige, en van alle verlaten? want ik vinde geen toevlucht, noch in hemel, noch op aarde. Ga ik by God den Vader, dezen heb ik door myn misdaden vertoornt. Ga ik tot zynen heiligen Geest, dezen verhoort den zondaar niet, ten zy hy verzoent zy met den Vader. Zal ik de Engelen aanroepen om genade, deze en weten van geen dood noch sterven: daar ik nogtans sterven moet, alzo ik gesondigt hebbe. Zal ik de heme- [p. 430] len of alle schepselen om hulp en barmhertigheid bidden, daar ik och arme mensche gesondigt hebbe! Ik zal als mensch moeten boeten, ’t gene ik als mensch misdaan hebbe. Wy zyn verloren, wy zyn verloren. Het is gedaan met ons. Bergen bedek ons, heuvelen valt op ons, op dat wy bevryd zijn voor het aangezichte van dien vertoornden en rechtveerdigen God. De banden des doods hebben my omringt, en ik wandele rontsom in hare schaduwe: myn gewisse van begin quelt my gestadig. Myn God, myn God, waarom hebt gy ons verlaten? Vraag ik waarom? Ik zelfs ben de oorzake mijns verderfs, het is myn schuld, by my is de overtredinge. Waarom is myn ziel dus bedroeft totter dood toe? Ik zie het kruis Christi voor my staan. Ik ben behouden. Tot u, ô Jezu! die daar hangt, neem ik mijn toevlucht: tot u als mijnen eenigen borcht wende ik mijn aangezicht; ’t zy verre van my ergens vreugt en glorie in te scheppen, als in u kruis, door dewelke de werelt my, en ik in haar gekruist ben. Hoe hangt, ô Jezu! u het hooft, of het genegen waar om my te kussen. Hoe buigt gy u hals en neigt die naar my toe. Hoe ziet gy my met stervende oogen aan om my te helpen; hoe steekt gy de handen uit om my t’uwaarts te noden: hoe strekt gy u armen van een, om my te omhelzen: hoe vergiet gy u bloed om my te verlossen: hoe toont gy u wonden, om my te genezen, hoe wringt gy nog u vast gespykerde voeten, om my te komen helpen; hoe hangt gy t’eenemaal tot myn verstroostinge, verlossinge en behoudenisse; u kruis is een verzoeninge tusschen de goddelyke barmhertig- [p. 431] heid; en de strenge rechtveerdigheid; u Kruis stelt den Vader te vrede, en strekt een verzoeninge voor my, en des gantschen werelts zonden; u kruis herstelt door een mensch, ’t gene d’eerste mensche omgestoten hadde; u kruis is een vertoninge van genade, en van straffe: van vervloekinge, en van zegen: van pyn en liefde: eer en schande: van leven en sterven. Voor dit zelvige kruis zuchten de vromen, en verheugen haar: zy worden terneder geslagen, en staan wederom op: zien hare ellenden, doch vinden raat voor die zelvige. Van dit zelvige kruis vlieten beide de bitterheden onzer zonden, en met een de alderovervloedigste en lieffelykste Fonteinen der Goddelijker liefde. Aan dit een en zelvige kruis staan mijne overtredingen zo root als bloed en koraal; en aan het zelvige worden zy wederom witter gemaakt als sneeu. By dit kruis daal ik neder af ter helle, als een zondaar; en by het zelvige klimme ik weder ten hemel, vry zynde van de zonde. Aan dit zelvige kruis hangen onze eigen handschriften, waar mede wy bekennen moeten, dat wy niet en hebben te betalen: Ja hier aan hingen ook onze quyt-brieven, door dien den gekruisten Jezus voor ons borg is geworden. Maar my dunkt dat ik de godloosheid hoor loochenen de waarheid van deze geschiedenisse. O ongelovige zielen! twijfelt gy nog aan alle deze dingen? dat Jezus geleden heeft en loochenen zelfs de Joden niet, noch de Heidenen. Zy, om datze bekennen hem gedoot te hebben, deze, om datze hem aan ’t kruis hebben zien hangen. Daar zyn tot getuig alle de vier Euangelisten, die de [p. 432] gantsche geshiedenisse met alle haar omstandigheden, als uit eenen mond verhalen. Tegens welke schriften de Joden, het welke te verwonderen is, noit hebben derven schryven; daar benevens hebt gy die vermaarde getuigenisse van eenen Dionysius Areopagita, die wonende in Griekenlant binnen Athenen, en aanziende de Eclips in de Zonne op den dag van Christi lyden, wezende gantsch buiten den loop der natuer, gezeit heeft: of de werelt zal vergaan, of de God van de werelt is in lijden. Men heeft hier van ook de getuigenisse yan eenen Phlegon Trallianus, dienaar van de Keizer Adrianus, die op den zelven tyd van Christi sterven, deze Eclips in de Zon heeft gemerkt, als ook de aartbevinge. Ook Euzebius, de kerkelyke Historie-schrijver, verhaalt dit zelve uit de schriften en Iournalen der Heidenen; en Lucianus Priester tot Antiochien zeide tot de Rechters: Onderzoekt uwe Journalen en tijd-registers, en gy zult bevinden, dat het licht ten tijden van Pilatus midden op den dag heeft opgehouden, en dat de Zonne is geweken als Christus leed. Tertullianus in zyn verantwoordinge tegens de Heidenen, wijst haar ook tot de zelve boeken. Daar dan neffens de loden, die dit niet ontkennen, zo vele getuigenissen noch zyn der Heidenen, zo en twyffelt niet, of het is een waarachtig en getrouw woord, aller aanneminge waardig, dat Christi gekomen is in deze werelt, om de zondaars zalig te maken.
Daaromme komt herwaarts alle zondaars, ’t zy dat gy uit Agar de dienstmaagt, of uit Zara de vrye geboren zyt: Wat zullen wy onzen God vergelden voor zo grooten weldaad, en voor [p. 433] zulken aanzienlijk en zeer wonderlyk exempel van zyn goetheit en barmhertigheit t’onswaarts? Den gekruisten Jezus begeert maar een zake van ons. Wat is deze? Dat wy niet meer en zondigen. Want hy is gestorven voor de zonde, op dat wy de zonde ook zouden sterven. Christus heeft geleden voor ons, ons naarlatende een exempel, dat wy de voetstappen zouden volgen van hem, die geen zonde gedaan heeft.
Zo wy zondigen, zo willen wy Iezus al weêr gevangen en gebonden hebben. Zo wy zondigen, zo kruiçen wy hem weêr op een nieuw, wy geesselen, beschimpen, bespouwen hem wederom. Zo dikmaals als wy ons met zonden besmetten, zo dikmaals nagelen wy zyne handen en voeten aan het kruis. Elke misdaat is een nagel en een steek in zyn zyde ; elke overtredinge is een doorne-angel, een wonde, in zyn heilig lichaam, waar mede wy den Zone Gods quetzen. Zo menigmaal als wy van zyn geboden wijken, zo menige sweet en bloetdruppelen perssen wy hem, onze borge, af. Hy spot met zyn verlosser, die verlost zynde, hem weder in de handen van zyn vyant, de zonde, overgeeft. Te vergeefs worden wy door Christi bloed gereinigt, zo wy als een onreine zoch weder keeren tot onzen draf. Laat ons treden uit den cirkel onzer zonden, dewyle wy den gantschen cirkel en ommeloop van Christi lyden en smerten doorlopen. Wat Koning, wat Prins isser, die derft een onnozelen vangen, en binden, als hy ziet op de banden van den onnozelen Iezus? Wie isser zo stout die zynen evennaasten zal derven beschimpen, en als in [p. 434] ’t gezichte spouwen, als hy zyn oogen slaat op het beschimpte aanzicht zyns Verlossers? Durft gy hovaardige het hooft in de locht steken, en u boven alle andere verheffen, daar gy de doornekroon van uwen Heilant in ’t oog hebt? Durft gy tyrannen de lidmaten Christi en de getuigen zyner waarheit geesselen en martelen; daar gy haar hooft Christum hebt geslagen en gemartelt? Gy boosdoenders, verbleekt gy niet in uw’ boosheit, als gy aanschouwt hoe Christus verbleekt aan het kruis om uwer zonden wille? Gy wellustige, dorst gy de ydelheid der werelt met goede oogen aanzien, als gy ziet dat de schaduwe des doods Christi oogen bevangt? Durft gy goddelozen uw’ ooren leenen aan de bespotters van Gods woort, als gy ziet de ooren Christi aan het kruis besterven? Durft gy trotzaart uwe naasten te rug bieden, als gy merkt dat Christus aan het kruis zyn hooft neigt om u te kussen. Durft gy uw’ handen uitsteken, om te water en te land te gaan moorden, als gy maar eens let op die armen, die aan het hout uitgestrekt zyn om u te omhelzen? Durft gy u handen uitstrekken, om een ander zyn goet en have te nemen, als u te voren komt de door-nagelde handen van uwen Heer? Durft gy met valsche getuigenisse uwen naasten beswaren, daar gy weet dat lezus voor den Regter-stoel geswegen heeft? Durft gy gulzige op alle uwe lekkere beetjes denken, als gy hoort dat Christus met gal gespijst en met edik gelaaft is, op dat gy de bitterheid van Gods toren niet en zoud proeven? Wat pocht en roemt gy Zoldaat op uwe wonden? Dit zyn de wonden [p. 435] die genezen en behoeden konnen. Hoe kunt gy het sweert trekken tegens hem die u niet misdaan heeft, door reukkeloosheid, als gy u keerd tot de spies die Christi onschuldige zyde heeft doorsteken. Wat meugt gy loopen met uwe voeten om bloed te vergieten, Ziet op de voeten Christi, die vast genagelt zyn, tot uwer Zaligheid. Durft gy bloed storten? Christi bloed is voor u gestort, op dat gy geen bloed storten zoud. Gy machtigen dezer weereld, als gy naar malkanders Kroonen en Scepters staat, laat dan eens in u gedachten komen den Purperen mantel van uwen Heiland, en de rietstok, en sijn doorne-kroon. Laat de nederigheid Christi eens stralen onder den glans van uwe Majesteit, Doorluchtigheden, Graaflijkheden, Baronschappen, heerlijkheden, en gy zult vry meer luisters ontfangen, ja als Sonnen blinkken in het ryke der Hemelen. Als gy uwe tytels, en afkomsten, en slacht- register schryft, laat dat dan onder in u gedachten eens loopen, de naem-tytels die op ’t Kruis geschreven stonden; de Naam van Jezus van Nazareth, Koning der Joden, en gy zult dan uwe pronktytels vry wat minder achten.
Komt, komt, gaat liever alle met my, en spoet u naar het kruis toe. Laat ons elk hier op dit kruis neerleggen de pakken en vallysen van onze zonden. Nageltse aan het kruis, op dat sy mogen sterven met den gekruisten Jezus. Als gy dit gedaan hebt, gaat dan met my voort naar het kruis van den bekeerden Moordenaar, klimt ’er op, en schaamt u niet met hem uwe zonden, ten minsten in de leste uyre des doods, ront uyt te [p. 436] bekennen, op dat gy de genadige stemme Christi met den moordenaar meugt hooren: Heden zult gy met my in den Paradijz zijn. Noch kan ik u niet laten gaan, Christenen. Komt van ’t Kruis des Moordenaars weer tot Christi Kruis, klimt ’er op, en kust uwen Verlosser die voor u overgelevert is in de dood. Raakt met eerbiedinge sijn Zaligmakende hoofd, raakt sijn heilzame en genezende handen, raakt dien stilzwygenden, en vreed-lievenden mond, raakt die levendig-makende zyde, waar uit, voor u, dat onwaardeerlyke en kostelyke bloed vloeid. Raakt die alle menschen gedienstige voeten. Ja dat meer is, meet af de lengte, de hoogte, de breete, de dikte van sijn Kruis. De lengte, zeg ik, die zoo groot is als de genade veer van de zonde staat. De breedte, die zoo groot is, als de verdiensten Christi verschillen van onze schulden. De diepte, die zo groot is, als daer is de oneindelykheid van de liefde Christi tegens ons. De hoogte, die zo groot is, als daar is de hoogte van Gods liefde, barmhertigheid, goedheit, gunst en goedertierenheit tegen het menschelyke geslagt. ’t Zyn geen Poëtische bravaden, die ik spreek. Den Apostel Paulus, die de welsprekenste is geweest van alle de Apostelen, heeft my die woorden geleert, in dat versken, ’t welk ’t heiligste, goddelijkste, krachtigste en bewegelykste is van alle die in de Bybel zyn, van voren tot achteren toe. Het vers is dit tot den Ephesen aan het 3 Cap. vers. 14. Om dezer oorzake wille, zoo buige ik mijne knien tot den Vader onzes Heeren Jesu Christi, van de welke de naem des Vaders gesproten is in hemel, en op aerde, dat hy u geve naar de [p. 437] rijkdommen zyner heerlijkheid, kracht, om versterkt te worden door sijnen heiligen Geest in den innerlyken mensch: dat Christus mach woonen door het geloove in uwe herten, gewortelt en gebout in der liefde, op dat gy meugt begrypen met alle de heiligen, welke daar zy de breedte, lengte, hoogte en diepte, en weten de liefde Christi, die alle uitmuntende wetenschap te boven gaat, op dat gy vervuld meugt worden met alle volheid Gods.
Nu zal ik myn reden wenden tot die gene, die haar zalen en kameren en portalen en kabinetten verçieren met schilderyen van haar voorouders, men wapenen, spiessen, harnassen, helmen, schilden, vaandelen, schepen. Komt en leert aan het kruis Christi u huis met andere versierçels oppronkken. Daar de conterfeitzels van u grootvaders hangen, hangt daar het conterfeitzel van den stervenden Jezus, niet aan de muur alleen, maar voornamelyk in u hert en gedachten. Daar gy de Roomsche Keizers hangt, hangt daar liever Christum, biddende voor u in den hof, weenende voor u, en bloedige druppelen zweetende. Daar de wapenen van u geslacht hangen, hangt daar de wapenen en ken-teykenen van de Christelyke Religie, den gevangen, gebonden, beschuldigden, geslagen, bespotten en gekruisten Jezum. Ende dit metter herten en goddelyke aandacht overdenkende, zult gy walgen over ’t gepronk van u wapenen. Daar de Tapyten, en goude Leeren blinken en flikkeren, daar uwe purpere dekens en kleederen ten toon staan, denkt dat daar inplaatze leyd het kleed Christi, met sijn purper en rood schaarlaken bloed besprengt, dat hy voor u vergoten heeft. Daar gy [p. 438] aan de wand hangt de gedichtzelen en verçierzelen der Poëten, van Tantalus, van Prometheus, van Irion, van Sisyphus en van Titius lyden, dat maar fabulen zyn, hangt daar Christum, hangende tusschen de moordenaars. Daar gy de onkuische Venus en haar weelderig kind aanschout, aanschout daar de Marie en Magdaleen, schreiende aan de voeten van ’t kruis. Siet en ster-oogt hier op, niet in tafereelen alleen, dat is ’t minste, maar met Ziel en gedachten: niet om die uiterlyke berdekens eenige goddelyke eere aan te doen, maar om u leven door aanzien van Christi lyden en sterven te beteren.
En gy neerstige, zorgvuldige, nette en zinlyke huismoeders, die van u huizen by naar den hemel maakt, die van alles dubbel hebt in huis, niet tot gebruik, maar om de pronk: die met u Veneetsche spiegelen, gordijnen, behangzels, ledekanten en bedden, de frayigheit van de natuer tart en tracht te beschamen, die met u oor-ringen en çieraden, en baggen, en kettingen, en peerlesnoeren, en vergulde dopjes Cleopatra de loef zoekt af te steken: ei lieve, koopt op mijn woort anderen huisraat en frayigheit. De gedachtenisse van Christi kruis, laat dat u voor een spiegel wezen, voor een spiegel uwer zonden, voor een spiegel daar gy u verdiende straffe zult in zien, voor een spiegel daar gy Gods genade en barmhertigheid in zult zien. Voor de peerlesnoeren en goude dopjes op het hooft, zet daar de doornekroon van u Zaligmaker in de plaats, en denkt dan of die plaats mach wezen een plaats van hoveerdigheit en pracht, die geweest is een getuige van [p. 439] Christi pijn en smerten voor u geleden. In plaats van u goude en peerle Brazeletten om u handen, hangt daar eens aan de banden en ketenen die de gezegende handen van uwen Verlosser hebben gebonden. Beelt u eens ernstelick in, dat de nagelen van ’t kruis, de roeden, de hamers, die de onnozelheit Jezu hebben mishandelt, dat die de kammetjes zyn en de goude naalden, waar mede gy de onreinigheid en quellingen uwer ziele moet weg nemen en reinigen. Als gy u Capertjens en Zanteetjes in de hand neemt, denkt dan eens op de doeken, daar dat gemartelde en gewonde lichaam uws doden Zaligmakers in gewonden is geweest. Voorwaar onze gedachten zyn afbeeldingen der dingen diemen denkt. Als deze dan heilig zyn, zo zyn onze gedachten ook heilig. Als onze gedachten heilig zyn, zo en kan ’t niet anders zyn, of zulke heilige gedachten moeten een krachtige beweginge geven, en als voor een spoor verstrekken tot heiligheid en godzaligheit. ’t Is de ronde waarheit, die ik u zegge: ons verstant wort al ’t gene het denkt; niet in der daat, maar in gelykenisse der dingen; denkt het verstant op dit kruis, onze gedachten worden een kruis: denkt het een nagel, onse gedachten worden een nagel: denkt het de wonden Christi, en zyn bloed, onze gedachten worden gelyk als wonden en bloedt: denkt het dan eens te zamen, dat wy verlost zyn van de zonde door dit kruis, door deze wonden, door dit bloed aan ’t kruis vergoten, ziet, zo word onze ziele in die gedagten gereinigt van haar zonden. Als ons gemoet, en verstant, en gedachten dan zodanig zyn, [p. 440] dat zy dit dikmaals denken, en met waren gelove overwegen, zo zeg ik onverzaagt uit, dat het onmogelijk is, dat wy konnen zondigen, want dan zyn wy uit God geboren.
Ik nodige ook tot het aanschouwen van het kruis, alle zieke, kranke, swakke en met pynen bezochte menschen, en die als Martelaars om de getuigenisse der waarheit hebben geleden, ja gedood zyn. Ziet aan ’t kruis hangen uwen Hogenpriester, die door tranen, bidden, smeken, die door slagen, versmaatheit, wonden, en pijnen heeft geleert, medelijden te hebben met die gene die verzogt worden. Zucht gy lieden? hy heeft al voor u gezucht; schreitge? hy heeft ook geschreit. Zyt gy tot der dood toe beangstet? zyn Ziele is ook bedroeft gewees
