Dit is een onderdeel van BarlaeusNederlands.html. Klik hier voor het hele document.

n u gehouden vind, zoo zal oock deze Stad voor haer gedeelte zoecken zich eenighzins daer van t’ ontlasten, naer haer vermogen, en tegenwoordige gelegentheid, en niet naer verdienst van uwe Koninglijcke Majesteit. De goede Koningen en Princen moeten poogen den genen te gelijcken, wiens plaets zy op aerde bekleeden, die toelaet, dat zyne overgroote en gestadige weldaeden verschuldight werden door eenen oprechten wil, en bereidwillige erkentenis, dien wy verklaren zo volkomen en bestendig in deze mynen Heeren te zyn, gelijck zy wenschen en bidden, dat uwe Majesteit hen en hun Stad ten eeuwigen dage gelieve te nemen en te houden in hare Koninglijcke genaden en gunsten, aen de welke zy wederom opofferen hun allernederighste en allergenegenste diensten.’’     Op deze rede des Heeren Pensionaris antwoorde de Koningin minnelijck; dat zy de Regeerders dezer Stede voor de getuigenis van hunne dienstwilligheid en goede genegentheid tegens haer, ten hooghsten bedanckte: datze voor veele jaeren hartelijck gewenscht hadde, om deze vermaerde Koop- [p. 35] stad met haere oogen te bezichtigen, en nu tijd en gelegentheid bekomen hadde, om de zelve te bezien, en te letten op alles wat ’er vreemds en beziens waerdigh was: en zy gaf volmondigh, met anderwerf de Heeren en Regeerders van deze plaets te bedancken, te kennen, dat de goedwilligheid en beleeftheid, dieze betoonden, hare Majesteit zeer aengenaem was.
    De Burgemeesters van hier scheidende, gingen haere Hoogheid Amelia, gemaelin des Princen van Oranjen, trouwe reisgenoot der Koninginne, verwellekomen en begroeten, en van daer na het Stadhuis, om alles te bezorgen, ’t geen ten dienst der Koningin en Stads eere zoude strecken. Men is gewoon na het bezetten van de wacht in legers en steden de leuze of het woord aen de wachtmeesters te geven. In het leger doet dit de veldoverste, in de steden de Burgemeesters: maer deze eere en voortoght van ’t opperste Recht droegen zy de Koninginne op, die alle avonden, zo lang zy hier was, het woord gaf, en de eerste avond het woord MARIA. Die wyze Koningin, wilde haren naem leenen tot bewaering en verzekering van de burgery, wiens goede genegentheid t’ haerwaert, zy met zulck eenen grooten toeloop en bewys van zo veel verwelkomingen, vreughd, en toejuichingen ondervonden hadde: en zy achte het een geringe zaeck te wezen, onder de geheimenis van dat woord, die Stad te beschermen, om wiens wil zy bereid was alles te doen, wat zy konde. Zy wenschte dien dagh te mogen zien, dat niet de bloote naem van MARIA alleen, maer MARIA zelf t’ eeniger tijd moght be- [p. 36] vorderen de eere, voorspoed, en het nut van Raed, burger, en koopman. Hare Majesteit hadde nu rust in ’t hof, maer onze ruitery en schuttery noch niet, die elck in die zelve orden, gelijckze de Koningin ontfangen, door Stad geleid, en haer karros vergezelschapt hadden, voorby het Prinssenhof reden en trocken, en niet aflieten van haer heerlijck t’ onthalen voor laet in den avond. De burgers, elck om ’t yverighst zijn genegentheid toonende, wierpen hier en daer vierpijlen in de lucht, en maeckten het zoo licht of het dagh was, en hoewel die straelen zoo hoogh vlogen als kercken en torens, nochtans kondenze den top van de glori en heerlijckheid haerer Majesteit niet bereicken. Alleen sloeg ’er dit ongeluck toe, dat het op den avond, tot onlust der gemeente, begon te regenen. Men vondt ’er, gelijck de menschen garen toekomende dingen voorspellen, die den regen voor een ongeluckigh teecken namen. Hier tegen warender die daer uit goede hope schepten, en zeiden, dat het geen voorspoock van smarte, maer van vreughd en blyschap was: dat Phebus dien dagh geschenen, de westewindekens al zachtjes uit den westen geblaezen, en Neptuin op zee met stilte de Zeevoogdesse van Vranckrijck toegelachen hadde, en Y en Amstelstroom zachtjes tegens den oever quamen aenruisschen, Vulkaen vier en vlam uit metaele keelen spoogh, en de Aarde van ’t grof geschut daverde: dat derhalven Iuno, die, by de poëten, de lucht beduid, mede haer deel aen de gemene blyschap moest hebben, en op geen andre wijze hare vreugd kon betoonen, dan met de wolcken, waer over zy regeert, op malkande- [p. 37] ren te parssen, in druppelen te veranderen, en met eenen vruchtbaeren regen in den schoot der aerde neder te storten. Anderen zeiden, datmen Berecynthia op het tooneel eenen wagen toestelde; dat zy de Aerde was, die, na groote hitte, door geen ding meer als door regen verquickt word. Vieze luiden zeiden, dat genoeght met ongenoeght gemeenelijck vergezelschapt gaet; droefheid met blyschap vermengt, en voorspoet met tegenspoet getempert word: als of luiden, die bereit zijn lijf en leven voor ’t Vaderland te wagen, daer van eenigh werck maeckten, dat hun kostelijcke kleederen nat werden.
    De volgende dagh werd doorgebroght met de Stad te bezichtigen, en Burgemeesters leiden de Koningin, na middagh, op het OostIndischhuis, daer de Heeren Bewindhebbers zeer beleefdelijck haere Majesteit genoodight hadden. Het is een geweldigh groot gebouw, vol packhuizen en zolders, om Indiaensche waeren, drogery, peper, noten muscaten, nagels, cassia, macis en diergelijcke koopmanschappen bequaemelijck te leggen, verluchten, en droogen. De poorten, plaetzen, zalen, en vertrecken zijn altzamen heerlijck en treffelijck. In de zael, daer de Bewindhebbers vergaderen, en van hunnen handel raedslagen, hangen Chineesche en Iaponsche schilderyen. Daer hangt ook de groote Stad Batavien, met haer schrikkelijck en onwinnelijck kasteel. Daer hangt het koningklijck hof van Iapon, wiens gelijck in de weereld niet is van kostelijckheid, grootte, en sterckte. Daer hangen rondom de eilanden van de Molucken, sloten, bosschagien dicht van speceryboomen, steden, havens, die wy in een [p. 38] andere wereld bezitten. Daer hangen uitgeschildert die plaetzen, digt by China gelegen, waer aen men speurt, wat een gunst de Nederlanders by veergelege volken dagelyx meer en meer vinden. Uitheemsche wapenen, hele en halve lancien, bijlen, schildpadschilden zietmen daer aen de wand. Hier leggen stapels en baelen met gewrochte en ongewrochte zijde. Hier zietmen allerhande speceryen, elck in zijn eige kassen en vacken. Elders sappen, gommen, en stoffen, waer mede men verft, een yeder op zijn behoorlijcke plaets. Balcken en zolders wijd en breed uitgespannen, en in verscheide vacken gedeelt, zijn van den last ingebogen. Al wat de Moscoviter, de Pool, de Deen, de Hooghduitsch, de Franschman, d’Italiaen, de Turk, Grieck en Nederlander verbezight, dat is in dit huis veil. Het is ’er met waren en koopmanschappen altijd eb en vloed. Porcelein, ’t welk Scaliger en Kardaen meenen der aelouden Myrrhina geweest te hebben, een zeker slagh van zeer kostelijck en aengenaem aerdewerck, word hier alle jaer in groote menigte met schepen gebroght. Yemant moght met recht zeggen van deze vaert, ’t geen eertijds Plinius zeide, van des grooten Pompejus zege over Mithridates, dat deze meest oirzaeck was, dat de Romeinen, in plaets van hunnen gewoonen dagelijckzen overzeeschen huisraed, vaten van parlemoer en kostelijck gesteente begonnen te gebruicken. Deze Compagnie, van kleen opgekomen, is heden door Gods genade zoo hoogh geklommen en gesteigert, dat elcx ingeleide hoofdzom menighmael verdubbelt is. De zelve Compagnie licht krijghsvolck op haer eige kosten, brengt le- [p. 39] gers te velde, slaetze neder, breeckt op, oorlooght in de andere weereld, verovert steden, overweldight eilanden, reed vloten toe, ontweldight den Koning van Kastilien landen, reeden, en havens, verlicht niet weinigh het vaderland van den last des oorlogs, met het Spaensch geweld elders te kneuzen, en doet en brengt te wege dingen, die niet veel verscheelen van de macht der allergrootsteVorsten en Koningen.

Op het OostIndischhuis.

FOrtuin trock over zee, en ging nae ’t Oosten bruizen,
    En hiel in Indien ten lange leste stand;
Daer was zy wellekoom in der Molucken huizen,
    By Memnons Koningen, verbonden hand aen hand.
De Dageraed ontsloot zijn kamers voor ons kielen.
    Daer werden Hollanders van Mooren wel onthaelt.
’t Was niet genoegh, dat zy in Neerland ’t veld behielen;
    Zy zeilden ’t aerdrijck om, zoo wijd de zonne straelt:
Vermaeckt, om dat de zon getuighde van hun daeden,
    Zoo verre en zoo uitheemsch. Ons Holland streckt een schuur
Voor ’t Indiaensch gewas. Het Noorden heeft geladen
    Al ’t geen het Oosten teelt. al wat het hemelsch vuur
Des zomers koockt en braed, bewaert, in dit geweste,
    De kille Wintervorst, die vier uit peper kaeuwt.
Arabien geeft ons zijn wieroockvat ten beste.
    De handel met den Pers tot noch niet verflaeuwt.
Hy mangelt zijne zijde, en zijn kottoene waren.
    Het groote Java deelt ons zijne schatten meé,
En China’t porcelein. wy Amsterdammers vaeren
    Al waer de Ganges loost zijn wateren in zee:

[p. 40]
Al waer de winst ons voert, na alle zeen en kusten.
    Gewinzucht liet tot noch geen havens onbezocht.
Wy deelen met den Taegh de zee en’t land, en rusten
    Ten oorloogh tegens een, die alles overmoght.
Wie twijffelt, sla maer’t oogh op schanssen, steén en wijcken:
    Ick wijs hem andre steén, een ander Vaderland,
Daer andre starren zijn. Zoo wisselt men met Rijcken:
    Zoo koopt de weereld zich, en streckt’t verkochte pand:
Aldus word d’oegst, gemaeit op wijd verspreide gronden,
Heel Indien in een Oost Indischhuis gevonden.


    Toen de Koningin in dit huis trad, over de plaets met kostelijck laken bespreit, was ’er van de Bewindhebbers, op de groote zael, een aenzienelijck bancket aengerecht, niet alleen tot een leckerny voor de tong, maer oock welrieckende en aengenaem in ’t oogh. Koningen en Princen zouden hare Majesteit kostelijcker konnen aengedischt hebben, maer de Compagnie niet bequaemer dan op deze wijze: want zy zette haere Majesteit gerechten voor, of waeren in schijn van gerechten, die alleen den Indiaenen eigen zyn, en in hun land vallen.
    De oude hielen voor een leckerny den paeuw van Samos, het Ionisch hazelhoen de kraenen van Melica, de geitkens van Ambracia, den tonijn van Chalcedonien, den steur van Rhodus, de scharren van Cilicien, Lucrijnsche oesters, hommen van lampreien, den barm van Marsilien, papegaeistongen. Hier waren zulcke leckernyen niet; maer de vruchten en ’t gewas van Persiaenen, Arabiers, Molucken, Iaponesen, en Chineesen, aengerecht in groote en ruime porceleine lampetschotels, die, op een lange tafel in orden gestelt, om haer vreemdigheid, de Koningin [p. 41] vermaeckten. Daer was opgedischt ronde en lange peper, schoon om aen te zien, foeli, en driederhande slagh van noten muscaten, eenige in haere bolster, eenige bekleed met foeli, en eenige geconfijt; die alle te kennen gaven hoe vruchtbaer d’eilanden van de Molucken zijn. Het pijpkanneel, en de Cassia, kruiswijs op een gehoopt, getuighden, datze van’t Oosten herquamen. Daer waren schotels vol nagelen, vol massen ruwe en ongewrochte Persiaensche en Chineesche zijde. De Borax bekoorde de oogen door haer wittigheid, en de Benzoin den neus door zijnen reuck en geur. Muskeliaet, Styrax, sandelhout, indigo, en meer andere verwen lagen in byzondere schotels. Oock was ’er, onder dit ooghbancket, Draeckenbloed, en koecxkens uit sap van foeli, en Gutta Gamba, zoo geel als goud, uitmuntende onder de andere gerechten. Het wieroock, en de Myrrhe van Saba, eertijds van de Heidenen den Goden geoffert, dienden hier voor reuckoffer aen de Godin van Vranckrijck. Cubeba, Rhabarber, suicker, en salpeter, waer van men het ysselijck bussekruid maeckt lagen elck op hunne plaets. Oock diende men haer voor lack, en wasch dat van de byen, komt, kostelijcken oly van macis, noten muscaten, en gekonfijte en ongekonfijte gengber.
    De oogen van MEDICIS verdwaelden; en zy beelde zich in, ziende en aentastende ’t uitheemsche en ongewoone bancket, datze by den Indiaenen, Molucken, Persiaenen Arabiers, Iaponesen, en Chinesen te gast was. By deze gerechten moght niet haelen de dagelijcksche spijze van Faisanten, levers van meeuwbraessems, patrijzen, zult en wild verkens [p. 42] vleesch, en wat uitgezochte leckernyen meer kiesche tongen, om hun keel te vernoegen, weeten op te zoecken. Dit werd niet opgerecht voor de walgende overdaedigheid van Asinus Celer, of Apicius, of Claudius, of Caligula, of Kleopatra. Men dischte hier niet op, vissen in verre wateren, of gevogelt in vreemde landen gevangen, of bloemen buiten tijds gewassen. Hier dreven geen roozen, in den winter ontloken, nocht men verkoelde den wyn met geen ys. Men stelde daer, zonder overdaed en verquisting, niet ten toon dan alleen de koopmanschap die men jaerlijcx gewoon is uit Indien herwaert aen te voeren.

Op het gerecht der OostIndische koopman-
schappen, voor ’s Konings Moeder
aengerecht.

DEs Konings Moeder stond gelijck voor ’t hoofd geslaegen,
    Om d’ongemeene spijze, en proefde met haer’ mond
Het Indiaensch bancket, daer zy den disch zagh draegen
    Het edele gewas van ’s aerdrijx Morgenstond,
De vrucht des Arabiers, de Persiaensche waren.
    Zy proeft met grooten smaeck welrieckend pijpkanneel,
’t Verquickende gerecht, dat Oostersche ackers baeren.
    Zy rieckt de vruchtbaerheid van ’s weerelds ander deel,
Het wierroock, balssem, myrrhe, als heilige offergiften,
    Een yeder op zijn plaets. het een haer oogh behaeght,
Het ander smaeckt de tong. wie zal partyen schiften?
    Hier pleiten Reuck en Smaeck, terwijl men rieckt en knaeght.
Men at op Thetis feest noch noit dees leckernyen.
    Jupijn wert noit genood op diergelijck bancket;

[p. 43]
Noch Caesar, toen hy quam het Capitool op ryen
    Met zegenrijcken roof, van’svyands bloed besmet.
De weereld, mompelde een, die Griecken
KOSMOS heeten,
Nood
COSMUS dochter dus op haer bancket ten eeten.

    Als de Koningin, vernoeght met eenige dingen geproeft, met eenige gezien te hebben, minnelijck betoonde, dat haer het aenrechten van deze uitheemsche waren en leckernyen boven maete wel aenstonden, werd zy, met al haer gezelschap, na het bedancken aen de Bewindhebbers, van Burgermeesteren alom door de Stad gevoert.
    Daer zaghze de gebouwen op ingeheide masten en paelen staen, en hoogh uit het moerasch opgetrocken, zoo dat deze Stad, gelijck Venetien, op het water scheen te drijven. Zy zagh 'er, dat men het aerdrijck, hier onbequaem en te weeck om zwaere gebouwen te draegen, met arbeid en vernuft daer toe bequaem kon maecken. Zy zagh ’er, hoe d’ onlangs uitgeleide nieuwe Stad de oude Stad in grootte niet en weeck nocht toegaf. Zy zag de wijde graften, gelijck stroomen, door de Stad loopen, zeer bequaam om over al koopmanschappen te vervoeren. Rijdende langs de Konings graft of Cingel, terstond daar na langs de Heere, en van daar langs de Keizers graft, zaghze overal de huizen, wonder wel gebouwt, zeer prachtigh, elck verscheiden, en dienstigh tot den koophandel; de kunst daar in de natuur verre te boven gaande, overmits de gebouwen meestendeel, op een lange ry, zich zo verre uitstrecken, dat men met geen oogen het einde bereicken kan. Zy stond verbaest toenze de Keizers graft zagh, wiens weerga, zoo men vreemdelingen geloo- [p. 44] ven magh, in geheel Europe niet te vinden is; het zy datse haar oogen liet weiden langs de lange streeck der huizen, of het gezicht sloegh op de gebouwen, tot pracht, schoonheid, cieraad, en gerief der inwoonderen gebout; of op de schoonheid van de gevels en toppen, op zyn Toscaansch, Dorisch, Ionisch, en Korintisch, na de kunst, gewrocht; of op de steene bruggen, over het water gewelft; of op de schoone dreef van bomen voor de huizen geplant. Zy zag ’er kercken, niet van ouds, maar noch onlangs gebouwt, op dat de genen die zich over onse voorouders verwonderen, niet wanen, dat de godvruchtigheid by ons verstorven zy. Zy quam daerze de sluizen zagh, die den stroom en het zeewater schutten, en, wanneer het van node is, weder lozen; een geweld, waar door het vernuft en vermogen des menschen den ongestuimigen Oceaan boeit en kettent. Zy quam daerze de torens of midden in Stad, of op den waterkant zagh staen, gelijck een Pharos, of baeck, zo doorluchtigh, en op verscheide pilaeren steunende, dat wanneer de zon daar door straelt, men aan alle kanten zeer genoeghelyk het licht daar door henen zien kan. Haar gezicht na den toren van de Westerkerk wendende, zaghze daer boven op de Keizerlijcke Kroon staen, een gift van haren Overgrootvader, en een teecken van mildaedigheid van den haeren, tot den hemel toe van de danckbaere nakomelingen verheven. Onderwegen reedze langs de kaeien, daer de schepen leggen, die op Londen, Roanen, Rochel, Hamburgh, Lubeck, Handwerpen, Harlingen, en veel andere plaetzen vaeren. Zy zag menigte van allerhande houtstapels, van [p. 45] balcken, en deelen langs de kaeien, die uit Polen, Lijfland, Noorwegen, Westfaelen, en andere houtgewesten herwaert gevoert worden, en die men dagelijcx gebruickt tot het bouwen van huizen en schepen, of om dijcken, tegens de slagh van zee en springvloeden, te beschoeien en bepaelen. Zy reed over verscheide marckten, en andere plaetzen, dienstigh tot den koophandel, en zagh hier en daar timmerwerven, daer men schepen verkalfatert, of nieuwe op stapel zet. Zy zagh ’er heele regels met gebouwen, niet tot wooningen maar tot pakhuizen gemaeckt, waar in hoopen van olifantstanden bewaert worden, daer traen van walvisschen gekoockt, daer Brasilienhout, daar tabackrollen, daar ossenhuiden en bockevellen, daar het Luiksch yzerwerk, het Zweetsche koper opgeleght worden. Zy reed voorby de glashuizen, daar de stof van ’t eeuwige vier, in ovens gesmolten, met blaezen en slingeren zijn fatsoen krijght: ’t een word verguld, het ander verzilvert tot allerley gebruick, oock tot schotels. de Keizer Tibeer hadde genen zin in den temper van dit buighzaeme glas, die, om andere metaelen in hun waerde te houden, den glaswinkel, daer deze kunst gevonden was, verdelghde. Het quam wel te pas, dat de Koningin, in ’t rijden door de Stad, alle deze dingen zagh, als die voor dezen haere genegentheid tot deze Stadt en bevordering des koophandels betoont hadde: en ’t is voorwaer wel de pijne waart, dat koninglijcke personagien, die naest God de grootste op aerde zyn, op zulcke rijckdommen en zegeningen van opkomende steden met aendacht letten, en daer door God, als den milden gever der zelver, erkennen.
[p. 46]
    De Koningin, zag ook met eenen, in ’t voorby ryden, het West-Indischhuis, ’t welk in ’t Westen oorlog voert, en handel dryft, schoon en ruim van poorten, woningen, trappen, pakhuizen, zalen en vertrekken: en dit is het Huis, het welk eerst getoont heeft, dat men West-Indien bewaren en winnen kan: ’t welk, terwyl de vyant onze steden en landen op den hals leit, na het voorbeeld van Afrikaan, den vyand buitens lands bestookt, en werk geeft. Dit huis zoekt d’ oude wereld aan rust en vrede te helpen, overmits het den Koning van Spanjen in de nieuwe wereld zyn schatten, het voedzel van een langduriger oorlog, af handig maakt. Door het beleid van dit Huis hebben wy geweldige steden, aan geen zyde van de Linie, overweldigt, en behoudenze, met Gods hulp, noch tot op dezen dag: dat de havens van Brezyl, de stromen, inhammen, kastelen, kapen, eilanden, en suikermolens ons eigen zyn, dat moet het Vaderland dezen Huize dank weten. Dit huis zend de Nassausche veldoversten, soldacten, wapens, vlooten van oorlooghsschepen met geluck en voorspoed in d’andre weereld, den ouden onbekent: heeft oock door een stout bestaen de stade sint Salvadoor verovert, Is vyands schepen verbrant en geplondert, over Olinda en zijn kasteelen getriomfeert, en byna de heele kust van Brezijl vermeestert. Dit zelve Huis veroverde met kleene moeite, door Peter Hein, by Cuba de Mexicaansche vloot met goud, zilver, en andere kostelyke waren geladen; en brogt het gulden vlies, waar mede Philips den Vorsten van Europe schrik aanjoeg, niet in Grieken, maar in Nederland, [p. 47] ’t welk noit te voren gehoort of gezien was. Door het beleit van dit zelve Huis bewonen wy noch een ander Nederland over zee, en verkeeren daar met andere Hollanders. Wy bezitten de goudryke havens en stranden van Africa; zulx dat onze Staat, op twee Compagnien, als op twee zuilen, steunende, zyn heerschappye uitbreid zo verre de zon haar stralen schiet.
    De Koningin quam ook op de markt, een ruime plaats, den Dam geheten, overmits zy, als een dyk, Y en Amstel scheidende, een dam verstrekt. ’s Maandags, als het marktdag is, woelt het hier van kopers en verkopers: op andere dagen wandelen daar de kooplieden. Hier zagze het Stadhuis, om zyn oudheid alleen aanzienelyk. Andere Stads gebouwen zyn meest al nieuw en schoon. d’ Ouderdom en bouvalligheid geven dit gebou eenige agtbaarheit. De Stad die doorgaans heerlyk van gebou is, toont hier hoe eenvoudig zy van ouds was. Dit Raadhuis ontbeert zelf het çieraat en de ruimte, die het de gansche Stad mede deelt. Dit vervalt zelf, terwyl alzins nieuwe timmeragien ryzen; en ’t geen eerst zorge droeg voor den luister van Amsterdam, is lest voor zich zelven bekommert. Het wil liever met raad en daad het gemene welvaren bevorderen, dan op zyn eigen çieraad letten. Het Stadhuis, in zich zelven naeuw en kleen van begrip, leit zijn vesten en wallen ruim enwijduit; de Raed, door wiens bestier men wijd en zijd zeilt, woont benaeuwt. Het Stadhuis, welx koophandel naulyx bepaalt kan worden, beslaat een plaats van luttel voeten. Het jaagt den vreemde- [p. 48] lingen een verwondering aan, ende zoekt met kostelyk gebou by den zynen niet te pronken. Het en leit aan zich zelve goud nochte zilver te kost, maar bewaart het zorgvuldelyk tot dienst der ingezetenen, en bevordering van ’t Gemene Beste. Hier vertoonde zich ook de Waag, een zwaar en schoon gebou, vierkant, boven met een galery, daar men om kan gaan. Aan alle vier de zyden heeftze wyde deuren, na de vier winden, in welke de waren, op klene en groote schalen, gewogen worden, daar mede het alle daag zo drok en bezig is, dat men naulyx elk met afwegen kan gerieven. Hier af trekt Stad en Land groot inkomen. De Koningin zag de Waag op dien zelven dag, dat de zon in het hemelsch teiken van de weegschaal ging: en hoewelze zo groot niet en is als de vorstelyke paleizen te Florenssen, zo geloof ik nochtans, dat in geheel Europe geen gebou te zien is, dat jaarlyx meer opbrengt.
    Toenze reed over de stene brug, die over den Amstel leit, kreeg hare Majesteit in ’t gezicht de Beurs, de vergader en wandelplaats der kooplieden, dat een braaf en geweldig stuk werx is, van binnen verçiert met vier heerlyke galeryen. Al dat gevaarte is onder doorgaans gewelft, en het bovenste werk staat op veertig blaauwe steene zuilen, zo sterk in een gebonden, dat het onvergankelijk schynt. Men zou naulyx konnen zeggen, wie hier het meeste is, of de kunst, of de kosten, of de nuttigheid. Beneden aan de straat ter zyden, en voor en achter over den Amstel, zyn rondom zes en twintig winkels; daar men de trappen op gaat, staan, [p. 49] op de panden, over de hondert kassen en winkels, waar in men zyn gading vind van allerhande schoone uit en inlandsche krameryen, van de natuur, of met de hand gewrocht. Op deze Beurs verhandelt men de gehele wereld. Hier spreekt men anders niet dan van den prys der waren; van koopmanschappen te vermangelen; van schepen te laden en te lossen; van wissel en herwissel. De oude historischrijvers verhaelen van zeven gebouwen, die men voor wonderen hiel: namelijck den tempel van Diane t’Ephesen, het graf van den Koning Mausooi, het koperen zonnebeeld te Rhodes, het beeld van den Olympischen lupijn, het hof van Cyrus, der Med ’ en koning, de muuren van Babel, en de naelden en spitsgebouwen van Egypten: maar ’s Konings Moeder, hebbende in de Stad zo vele wonderen, en aanmerkens waardige gebouwen bezigtigt, achte toen de vorige zeven wonderen zo hoog niet, die in waarde zyn gehouden geweest om hunne aaloudheid, en om dat men in dien ruwen tyd al wat ’er nieus opquam voor heerlyk en voor wat wonders hiel. Nu scheen de hele Stad een wonder, ja hier om alleen, overmits zy tot zulk een schoonheid, çierlykheid, en Majesteit gestegen is, niet tegenstaande zy op masten gebout staat, en op Noordsche bosschagien steunt, laag van gront, hoog van gebou: onder moerassig en nat, boven droog en net: onder hout, boven steen: onder week en zakkende, maar nu dus geheit zynde onder en boven vast, styf, en onbeweegelyk: zoo dat men met recht van haer magh zeggen:

[p. 50]
    Keer om de Stadt, z’is bosch van onder, en gebouwt
    Op boomen, onlangs noch gehaelt in’t Noordsche woud.

    De Vrydag werd doorgebracht met nieuwe vertoningen op den Amstel, ter plaatze daar hy Zuidwaart van de Damsluis af het Rokkin heet. Want de Amstel van het Zuiden na de Stad vloejende, en recht uit na de Damsluis lopende, komt door de sluis in het Damrak vallen, mengt zich, in ’t Noorden, met het Y, en deelt de Stad in Oude en Nieuwe zyde.
    Het Noorderdeel des Amstels, tusschen twee bruggen, gaf een ruimte voor de yverige toestellers, en nieuwsgierige kykers van de vertoningen. Hier stonden weder nieuwe triomfbogen in eenen nacht gebout, zo groot als een heel huis, op een eiland, dat met een wonderlyke snelheid anderhalve myl van de Stad, uit de veenen gehaalt, op het water dreef, gelyk een ander Delos, of Samos, of klipachtig Neritos, daar welig gras, riet, liezen, en biezen op groeiden. Dit gebouw had twee gevels, een in ’t Zuiden, een in ’t Noorden, waar op men van wederzyden voor de Koningin nieuwe vertoningen zoude doen. De twee voorgaande dagen stond het land, op dezen dag ’t water hare Majesteit ten dienst: toen reedmen en rostemen met wagens de Stad door; nu was het met schuiten, sloepen, en speeljagten te doen: toen liep men herwaart en derwaart om te kyken; nu bleef men op den wal staan, of men dreef en sworf op het water: toen zag hare Majesteit de voornaamste Stads gebouwen; nu zagze vertoningen, die haar, den Toscaansche Hartogen, en de Staat van Vrankryk meest betroffen. Hier was de gantsche Stad op malkanderen gedrongen, en de burgery, die de hele Stad door woont, in een kleine plaats besloten. Op den kant van ’t water stonden mannen, vrouwen, en kinders op malkanderen gepakt. Vreemdeling, en inboorling, koopman en makelaar, arm en ryk, Duitsch en Waal stonden onder malkanderen: Westfaling en Vries, Zeeu en Geldersman, Deen en Zweet, Sax en Hes, swarmden door een, elk even nieusgierig om deze vreemdigheden te zien. De bruggen, dier om geld gehuurt, stonden vol kykers. Uit de vensters van de huizen daar rondom lag niet hier en daar een mensch, maar hele swermen en heiren van menschen, en dat meest voor hun geld. De rapste gasten waren in de bomen geklommen. Matroos zat en sloeg zyn armen om de palen, waar aan men de schuiten bind, en wist zich geestig in het gewicht te houden, om aan d’ een of d’ ander zyde niet over te vallen. Op den vorst van de huizen, goten, transsen van torens, onvolmaakte huizen, en schoorsteenen zat volk: en hoewel nu alleman zonder onderscheid hier niet mogt invaren, zo slopender nochtans veel schuitjes vol kykers in, die aan den kant des Amstels lagen en verlangden na het geen dat ’er vertoont en gedaan zoude worden. De ruimte tusschen beide de bruggen verstrekte een doorluchtige Schouburg. De Koningin, over die menigte verwondert, zeide, dat zy noit in Italien, nocht in Vrankryk, nocht zelf binnen Parys, een zeer volkryke Stad, zulk een wereld van menschen, op zo eng een plaats by malkanderen gezien hadde. De zon was over het Zuiden, wanneer de heldere Zon van Vrankryk weder voor d’ Amsterdammers met hare stralen te voorschyn quam. Zy zat met de Princesse van Oranje, Schout, en Burgemeesteren in een brave sloep, overdekt, en behangen met schone tapyten; Raden, Schepens, Amiraliteits Heeren, en eenige voornaamste burgers zaten in andere sloepen. Toen gingen twee sluizen recht tegens over malkanderen open. De Koningin quam door de eene, de Grimmenesse sluis genaamt, in den Amstel, en ziet, uit de andere, de Ossesluis geheten, quam, onder het varen, na het schutten, Neptuin al bruizende hare Majesteit tegen, dat het water voor hem weg stoof. Zyn wagen was een zeeschulp, gelyk dien Zee-god voegt. Hier waren zeepaarden voor gespannen, kunstig gemaakt, het achterlyf visch, de voeten geschubt, en stekende hoofd en rug te water uit. Men zag ’er den Zeegod met zynen ruigen en gryzen kop, langen baard vol zeeschuim, en vreesselyken drietand, met een gerimpelt en bars aanzicht, die naakt met lange tomen zyn paarden mende. Merkuur, de God der koopmanschap, wel ter tale, en op den koophandel afgerecht, zat in de Kogge achter hem. Hy had, na zyn gewoonte, eenen hoed met vleugelen op, en in de rechte hand den slangenstaf, waar mede

    Hy geesten, doodsch van verf, uit Plutoos jammerpoel
    Verdaghvaert, of hen drijft na’s afgronds duistren stoel.

    Ter zijde van de Kogge quamen uit houte kassen met het halve lijf uitkijcken vier watergodinnen, [p. 53] bekranst met groene kranssen, gevlochten van wier, mosch, bladen, en bloemen, uitbeeldende Europe, Asien, America, en Africa. Elk hadde eenen vruchthoren onder den arm, gestoffeert met de vruchten die in iders geweste vallen. Voor op liet zich zien een schoone Maeghd, Amsterdam uitbeeldende, die, eerbiedigh neigende, de Koningin met deze vaerzen verwellekomde:

Met welck een offerhand zal ick den hemel dancken,
    Dat my bezoecken koomt de grootste Koningin,
Die bey de Weerelden beschaduwt met haer rancken,
    En my een Voorspraeck streckte, en trouwe Noodvriendin,
By Vader en bij Zoon, in haere heerschappye.
Weest overwellekoom, gezegende MARYE.

Op Neptun, Merkuur, en d’Amsterdamsche
Maeghd, die de Koningin op het Rockin
ontmoeten en begroeten.

De Zeegod, grijs van kop en kin, en straf van oogen,
    Die met zijn spitze vorck opborrelt uit den vloed,
En in een vloocke schulp van monsters word getogen,
    Daer watemymfen vast hem strecken tot een’stoet;
Merkuur, des koopmans God, beleider van den handel,
    Die met zijn gladde tong nu koopt, en dan verkoopt,
[p. 54]
En wispeltuur in gunst, en licht van aerd en wandel,
    Veroirzaeckt, dat de winst nu stand houd, dan verloopt;
En deze schoone Maeghd, die met een nedrigh wezen
    Zich neight eerbiedighlijck; dees Godheén algelijck
Verwellekomen hier de schoone, d’uitgelezen,
    Onsterflijcke Godin van’t Fransche koningkrijck.
Zy storten over haer een’algemeenen zegen.
    De Zeevooghd draeght haer op’t gezagh der gansche zee,
Van alle wateren, en hobbelende wegen;
    Zoo veer van Sein, of Theems, of Spanjens veerste ree
De scepters van haer wijd gevreesde kindren reicken.
    Der Goden Taelman wijd zijn Stadt dees Koningin,
En haere Lelien, tot een gehdorzaem teicken:
    Maer d’Amsterdamsche Maeghd, ons stroom en Zeeheldin,
Van zee en handelgod gestut, vernedert bloode
Deez Koopgoôn voor MARIE, en haer alleen voor GODE.

    Van hier voer de sloep, waer in de Koningin zat, na de Noordzy van’t eiland, (dat meteen wonderlijcke snelheid anderhalve mijl van de Stad uit de veenen gehaelt, op het water dreef, gelijck een ander Delos, of Samos, of klipachtigh Neritos, waer op weder nieuwe triomfbogen stonden, in eenen nacht gebouwt), daer men eerst vertoonde het trouwen van François van Medicis en loanna van Oostenryck, Vader en Moeder van Maria de Medicis.
    Van hier voer de sloep, waar in de Koningin zat, na de Noortzy van ’t eiland, daar men eerst vertoonde het trouwen van FRANÇOIS VAN MEDICIS, en JOANNA VAN OOSTENRYK, Vader en Moeder van MARIA DE MEDICIS, in ’t gezicht vanden doorluchtigen Keizer FERDINAND, haren grootvader. De vader van dezen FRANÇOIS was COSMUS, die van Hartog van Florenssen Groot-Hartog van Toskanen werd, door gunst van Paus PIUS de V; zo datze van ’s vaders zyde, gesproten is uit dien stam, die zynen eerste luister kreeg van COSMUS de MEDICIS, by eenparige stemmen des Raads, VADER DES VADERLANDS genaamt. In de bestiering van dat huis volgden PETRUS MEDICIS, die zynen vader in dapperheid na yverde, en LAURENS DE GROOTE, mitsgaders zyn broeder JULIAAN, dien het volk, uit goetgunstigheid, den Vorst der jeugt noemden: alle drie telgen in manhaftigheid en dapperheid niet verbastert van haren stamme: Op dat ik zwyg van JOAN en JULIUS MEDICIS, de welke tot de waardigheid des Pausdoms verheven, de een met de naam van LEO de X, de ander van CLEMENS de VII, het huis van MEDICIS met de Pauzelyke myterkroon verheerlykt hebben. JOANNA VAN OOSTENRYK, haar Moeder, van den loflyken Keizer FERDINAND geteelt, roemt met recht op haren Grootvader PHILIPS VAN OOSTENRYK, Koning van Spanjen, op haren overgrootvader MAXIMILIAAN, die aan MARIA, dochter van KAREL DE STOUTE, en eenige erfgenaam van deze landen troude. Onder de oudoomen van MARIA was Keizer KAREL de V, Vorst en Heer van alle de Nederlanden; die, in oorlogs geluk, ervarenheid, grootmoedigheid, spoedigheid in ’t uitvoeren van groote zaken, en voorzichtigheid in gevaar, allen die oit wapen voerden overtrof. Uit zulke ouderen is MARIA geboren in Toskanen, eertijds vermaart door velerley godsdienst; waar van daan de Romeinen in haar stad, en onder haar gewoonten invoerde de roebondels, regtbylen, triomfrokken, yvoire zetels, ringen, paarde behangzels, paltrokken, amptklederen, triomfçieraden, staat tabberds, en andere staçigewaden: want het betaamde niet, dat de Vorstin, die zo wijd heerschen, en Moeder van zo veel Koningen wezen zoude, ergens anders geboren wert, als op die plaats waar her ’t heerschende Rome zig niet schaamde te halen de çieraden en lievrejen, waar mede de waardigheit der heerschappy uitmunte.

Op het huwelijck van
FRANCOIS VAN MEDICIS,
Groot Hartogh van Toskanen, en
IOANNA VAN OOSTENRYCK,
Keizer FERDINANDS Dochter.

FRANÇOIS, Toskaensche Vorst, hier treed ghy op’t tooneel,
    Met d’eer van OOSTENRYCK, IOANNA, uw verkoren.
Hier trouwt uw halve ziel noch eens haer ander deel,
    Waer uit Hartogen en regeerders zijn geboren.
Door huwelijcken rijst de Zon van MEDICIS,
    En steeckt haer starren aen, die straelen van zich schieten,
Haer heldre starren, daer MARIA een van is,
    Die door de gunst van God, die elck niet magh genieten,
Geen blijde Moeder wordt zoo menighmael zy baert,
    ’t En zy van Koningen. dat’sbaeren; dat’s beklijven:
Dat’s’taerdrijck geregeert, door haer geslacht en aerd.
    Dat heet door hijlicken de koningkrijcken stijven.

De gordijnen toegeschoven, en de vertooning verandert zijnde, zoo quam Keizer Maximillaen, in zijn keizerlijck gewaed, voor den dagh, beschenckende Amsterdam in tegenwoordigheid der Keurvorsten met de Keizerlijcke Kroon....

Op de schenckagie der Keizerlijcke Wapenkroon.

MAXIMILIAEN spreeckt:
O Amstelers, die wijd te water en te land,
    Verkoopt, en koopt, en wint, en winnen doet veel andren,
En stutte’s oorlooghs last, het zy oock van wat kant,
    En hoe veel vyanden my drpckten met malkandren;
’t Zy my Venetien, of Vlaendren dreighde uit haet,
    En Brugh zijn’ eigen Vorst en Landsheer hiel gevangen
Aenvaerd ons goude KROON, der Keizren hoofdcieraed,
    En wil die, tot een loon van uwe deughd, ontfangen,
Dat zy in’tmidden sta by leeuwen rood van goud,
    Voor den nakomeling, om met die eer te proncken.
Ghy triomfeert ter zee met vlugh en zeilbaer hout.
    Ons Keizerlijcke KROON zy u uit gunst geschorieken.
Te lande blinckt mijn KROON, en word alom gevreest:
    Maer uwe SCHILDKROON blinckt te water allermeest.

[p. 58]
Aen de Zuidzijde van het eiland werd in vijf vertoningen vertoond, "de staet van Vranckrijck", eerst de ellendige toestand onder Henrick de 111:... terwijl äe heJ1heilig wetten van Themis onder’t gerammel der wapenen zwegen

    Verliet Astrea op het lest
        Na d’andre Godheen’t aerdsch gewest.

Daerna (nl. in de drie laetste vertoningen) de bloeiende staet onder Henrick de IV

Op de Vertooningen van den Rijcxkloot van
Vranckrijck, onder HENRICK de III gescheurt,
door HENRICK de IV geheelt en herstelt.

Als Vranckrijck jammerlijck den Rijcxkloot ziet gereeten
    Door Burgerlijcken krijgh, en ’t land gedeelt in twee,
De Vorsten handgemeen, en hart op hart gebeeten,
    Den Koning zelf vermoort; doet dit haer harte wee;
Om dat de Kloot des Rijcx met kracht leit afgesmeeten
    Van zulcke schouderen, waer op zich elck verliet,
En d’assen uit den naef geheven: dies bekreeten
    In dien benaewden schijn het na den hemel ziet,
En smeeckt Jupijn om hulp, en al de groote Goden,
    En wacht van boven troost, in dien vervallen Staet.
Pomoon, en Bromius, en Ceres weghgevloden,
    En van het zwaerd verdruckt, en Venus, bloot van raed,
Met d’andre Godheen staen bedruckt aen Vranckrijx zijde.
    De Goôn erbarmen zich om die verlege schaer,
Verdaghvaerden BORBON, dat hy hen al bevrijde,
    En op zijn schouders neem den last van’t Rijxgevaer.
Tritoon met Mavors helpt den Held, op Vranckrijx bede,
    Waer hy door hun beleit de vyanden verstoort;
Zoo word het Rijck geheelt door lang gewenschten vrede.
    NAVARRE, sterck van hals, den Rijxkloot onderschoort,
Zet d’assen in de naef met kracht: zoo word herboren
    De rust vaii ’t oude Rijck: zoo bloeien alle steén,
De kercken, en het land weér heerlijck, als te voren.
    De Vreê keert wederom. Astrea gaet bekleén
Haer’ troon en eersten Staet. gevlughte Goden keeren
    Uit hunne ballingschap in’evoorige bezit.
Dit word u hier vertoont. dit wil Alcides leeren,
    Daer hy ’t gerabraeckt land weer zet in zijn gelidt,
En heelt ’t gespliste Rijck, gelijck dees stommen spreecken.
Met recht word HENRICK dan by Hercules geleecken.

    De gordijnen geschoven zijnde, ging men van de Vertooningen na het Watersteecken, of tornoispel te water. Het voorgaende zagh men met een bedaertheid, maer dit met vreughd aen....
[De strijd had plaets aen de Zuidzijde van’t drijvend eiland, nabij de Doelensluis.]
    Thien maetroozen, borsten die tegens weer en wind mogen, al in linne kleeren, met roede mutsen op’t hoofd, daer een weitse haneveer op stack, waren partyen van dezen waterstrijd... Hun geweer was een boom, of een steeckstock, dien zy voor de borst hielden, en waer mede d’een en d’ ander zijnen vyand, die hem in de schuit, met maght van armen snellijck voortgeroeit, tegens quam vaeren, met groote kracht op de borst stiet... zomtijds stieten ze even starck, en plompten beide, over hals over hoofd, in’t water: zomtijds raeckte’r een over boord, en d’ander hiel, als een triomfeerder, stand: zomtijds staeckenze mis, en bleven beide staen: en dit spel en endighde niet voor datze alle, zoo overwinners als verwonnen, in’t water gelegen hadden. Al wie dezen scheepstrijd aenzagh most’er om lachen, dat het schaterde, en’t geluid daer van ten hemel klonck: zoo was al het volck hier mede vermaeckt. En’s Konings Moeder, hoe stemmigh zy oock was, kon zich qualijck van lachen onthouden...
    ... tegens den avond [roeide men], in aller yl, door sint Anthonis sluis ... na het Y toe... nu een groot en wijd water geworden, overmits de Zuider zee de oevers ter wederzijden van langer hand afspoelde...
Men zeit dat Jupyn loeg, toen hy Vulkaan uit den hemel van boven neêr bonsde. Wat wonder is het dan, zo dees waterstryd van matroos hare Majesteits aanschyn in een vrolyker ploi zette. Men leest dat Achilles, onder de wapenen, op luit en snaren speelde, en hier mede zyn bekommert en verbolgen gemoet vermaakte. d’ Overwinners der gehele wereld, Grieken en Romeinen zelfs, die oorlogs blixems en schrik op zee, midden onder den drang van ’t volk gezeten, in schouburgen, vecht- worstel- en speelplaatzen, zetten hunne Princelyke hoogheid aan een zy. Heeren van groot bewint begeven zich by wylen tot geringe en vermakelyke dingen, om de moejelykheid der bekommeringen en landzaken met vreugt en vrolykheid te temperen. ’t Is waar, het was maar spel; want hedensdaags neemt men geen behagen in ’t onderling moorden en ombrengen der slaven, gelyk by de Romeinen op maaltyden en feesten, tot vermaak van hunne gasten, plag te geschieden. Als dit alles op den Amstel geschied en vertoont was, roeidemen, tegens den avont, in aller yl, na het Y toe, en volgden de Koningin ontelbare jagten en speelschuiten, die, om dat elk eerst door de brug wou, en te zeer spoeide, malkandren in den weg waren, en de vaart stopten; waar door eenige klene en lichte schuiten in de klem, en by na in den grond raakten. De Koningin met zommige sloepen wat styver voortvarende, en eenigen, die zo wel niet voort konden, agter latende, quam door sint Anthonis sluis op het Y, nu een groot en wyd water geworden, overmits de Zuider zee de oevers ter wederzyden van langer hand af spoelde; welke stroom zich Oost en West, langs de Noordzy der Stad, strekt, en hier een goede ree voor de schepen geeft. Die heele waterkant langs is met een dubbele ry van ingeheide palen, tegens den slag van ’t water, bezet, en deze verstrekken daar een wal.
Hier zagh de Koningin een ruime plaets, de Wael geheeten, besloten tusschen de Stad en die palen: daer de schepen ’s winters, buiten gevaer van onweer, winterlaegh houden, en veiligh leggen tot op het voorjaer. Ter zijden af is een groote werf, daer geweldige schepen, voor de Oost Indische Compagnie, of nieuw gebouwt, of gekalfact worden. Toen MEDICIS, hier langs vaerende, haere oogen derwaert sloegh, zaghze een groot schip, dat eerst afgeloepen was, waer mede men wacren en koopmanschappen uit OostIndien haelt... ’s Konings Moeder van Burgemeesteren gebeden, datze het schip,’t welck op een verre reis ging, zou gelieven eenen naem te geven, zoo vereerde zy het met den naem van MARIA DE MEDICIS, en wenschte het met eenen behoude reis: Dat magh nu zeggen:

    MARIA is mijn naem, mijn toenaem MEDICIS.
    Het streck tot gunst, is ’t niet tot mijn behoudenis.

.... Terwijl de Koningin noch op het water was, werden overal in de Stad kortouwen en metaele stucken afgebrand: en haere Majesteit zagh geen grooter wonder, dan de schepen, om datze Amsterdam als eigen zijn, en nergens zoo groot een menighte by malkanderen gezien word.
    Laat andere schepen vry stoffen op den naam van Neptunus, Triton, Meerminnen: anderen op den naam van de steden die hun uitreden: laat anderen in de achterstevens met Leeuwen, Tigers, Windhonden, Draken, Zon en Maan pronken: laat anderen brageeren met het lands wapen; anderen brallen met namen van Princen. Dit zal ’t eerste, die het eenige zyn, dat onder den naam van MEDICIS, als onder een gelukkig gestarnte, God de voorste, zeilen zal na die gewesten, daar ’s menschen geld en eerzucht zo verre gaat, als de zon schynt; en stuit, om datze niet verder kan. Strax daar op zag de Koningin de Stad op het breedste voor haar leggen, met de torens, die langs den waterkant staan, en de schone huizen, die op een lange ry tusschen beide ryzen. Hier zagze vloten van schepen op anker leggen, als een dichte bosschagie, in ’t lang uitgestrekt, waar mede de vlytige koopman, om armoede t’ ontgaan, over zee en zand den heelen aardbodem om zwerft, ook daar geen zon en komt. Daar lagen oorloogsschepen en koopvaarders, fluiten en spiegel-schepen, pinassen, jachten en boejers: groote en kleine door een. De speeljagten, die in groote menigte de Koningin, twee dagen te voren verwachten, zeilende met vlaggen en wimpels, besloegen een gedeelte van ’t Y. Eenige van die groote schepen varen na Italien, Cyprus, Aegypten, Syrien, Griekenland, en Venetien: anderen werden uitgereet, om te handelen in Vrankrijk, Engeland, Schotland, Yrland, Duitschland, Denemark, Noorwegen, Zweden, Polen, Pruissen, Moskovien en Groenland: anders lopen na Guinea, Persien, Arabien, Oost-Indien en d’ eilanden van dien, ook na China, Japon, en d’ uiterste kusten van Asien: anderen zoeken hun geluk, door wapen of koophandel, in de wereld daar tegens over, in Brazyl, Nieu Nederland, Nieu Spanjen, en door de straten by Ferdinand Magelaan, en Jacob le Maire eerst ontdekt. Zommiger lading is linnen, zout, witte en rode wyn, oly, papier, wol, lood, tin, bieren: anderen laden honig, wasch, koren, zalpeter, glas, Rynsche wyn, pelteryen, huiden en houtwaren: anderen weder lakens, zyde, stokvisch, Kandische wynen, zwavel, rhabarber, mumie, cassia, tutia, kottoen, rys, hars, pek en teer, potasch, en vulaarde: ook allerlei slag van kruidery, peper, nagels, kanneel, wierook, myrrhe, balssem, &c. Hare Majesteit zag, niet zonder verwondering, die holle wyde buiken, waar mede de schatten en rykdommen van de gehele wereld, in deze koopstad af en aangevoert worden. Zy zag de schepen, als kasteelen, op ’t water met hun schanskleeden en lagen geschuts ter poorten uit als slaagsree leggen, om Spanjards, Portugezen, Duinkerkers, en Turksche rovers te bestoken.
    Terwijl de Raed, Burgemeesters, en burgers de Koningin aldus onthaelden, zwegen de poëten niet, die met Latijnsche, ltaliaensche, Fransche, en Neerlandsche dichte., de groote Moeder der Koningen verwellekomden en onthaelden: welcke gedicht., voor en na uitkomende, de heele Stad door, de Boeckwinckels vervulden, en de Iezers vermaeckten. De loden zelfs, om mede hunne genegentheid te toonen, broghten, op de tafel der Koninginne, eenige gerechten van ongeheven brood op hunne wijze g,~ maeckt. Terwijl de Koningin haer middaghmael hiel, was ’er zulek een toeloop van menschen op het hof, dat de gansche Stad scheen by beurten uit en in te gaen, als of hun eige Princes of Landsvrouw tegenwoordigh waer. Oock dient niet gezwegen, h., in al deze toestelling van triomfbogen op te rechten, vertooningen te doen, tooneeln te openen, en in der yl een drijvende eiland, tot verwondering van alle menschen, op het water te spreien, uitgemunt heeft de overvliegende geest, het vernuft, de wacker~ heid, en arbeid van den wel ervaeren arts Samuel Koster, en loan Vietorijn Rechtsgeleerde, die oock tot deze vertooningen en onthaelingen geestigh en rustigh het zijne dede.
    Saterdaghs was’er zonderling niet te doen, en het genoeghelijcke gewoel van drie dagen over zijnde, raeckte de burger wat in. rust. Na den middagh ging de Koningin al stillekens, zonder veel gewagh te maecken, haeren stoet hier en daer verzonden hebbende, zitten, niet in de koningklijcke en gewoone, maer slechter karros, en gevoert door straeten en stegen, ging in verscheide winckels naerstigh vraegen na den prijs van waren en porceleinen, en bejegende de winckeliers vriendelijck, bood en dong na koopers wijze, hiel spraeck met geringe lieden, en nam’t niet euvel dat men haer. juist na haere waerdigheid niet antwoorde. Dus gelietze zich by de burgers als een koopwijf, en niet.als een Koningin. Met zulk een gelaat nam Pallas by Homeer, als zy in Ithaka aanquam, haar godheid en naam ontveinzende, een koopmans gedaante aan. De hoogwyze Koningin hadde van Keizer Adriaan geleert, dat een Prins zomtyds zyn Majesteit wel mag afleggen, en dat men den Prinssen niet moet misgunnen dezen lust van beleeftheid, met geringe lieden beleefdelyk spraak te houden. Men leest dat Plotina, Keizer Trajaans gemalin, op het Capitolium komende, en zich tot het volk keerende zeide: Ik trede hier in, gelijk ik denk hier uit te gaan: daar mede te kennen gevende, dat zy, zo wel op de plaats van haar gebied, als daar buiten, zich tegens een yder minnelyk en gemeenzaam dragen woude.
    Vit die zelve edelmoedige beleeftheid sproot het, dat zy haere schildery, hoewelze noode zit om zich te laeten uitschilderen, den weledelen grootachtbaeren Burgemeesteren van Amsterdam beloofde, en de zelve van den uitmuntenden schilder Hondhorst, in’s Graevenhaegh gedaen, hun tot een eeuwige gedachtenisse van haer zelve geschoncken en toegeeigent heeft: en men is van meening die schildery op het Raedhuis te hangen by den onverwinnelijcksten Keizer, KAREL de V, haren oudoom, met dit schrift daer onder:
    De groote MEDICIS, een Moeder van drie kroonen,
    Quam dus, ter goeder uur, zich in ons Stadt vertoonen.
... De "zeventien van de OostIndische Compagnie ...vereerden haere Majesteit in alle nedrigheid eenige fraeyigheden van porceleinen, en kostelijcke Iaponsche kisten, kunstigh met lack, goud, en parlemoer ingeleit.
    De Prinssen, en die, om hun hooge Majesteit, maght hebben misdaedigen t’ontslaen, pleegen t’hunner aenkomste genade te bewijzen aen de genen, die daer om bidden. Dit dede oock de Koningin, en verbad, voor de vierschaer van Amsterdam, eenen die in lijfs gevaer was, om dat hy buiten zijn meening, met het worpen van eenen steen, eenen manslaght begaen hadde.
    Des Zondaghs maeckten zich de Koningin, vastelijck voorgenomen hebbende te vertrecken, tot de reize gereed. [p. 73] ging, gingen Burgemeesters afscheid van haer nemen. De Pensionaris Wilhelm Boreel dede weder het woord in Fransche taele aldus:

    ALLERDOORLUCHTIGHSTE KONINGIN,
    ,,Dewijl het uwer Koninglijke Majesteit belieft haer verblijf in deze Stad af te breken, en van hier te scheiden, verzoecken alleronderdaenighst mijn Heeren de Burgemeesters en Regeerders hier tegenwoordigh, dat haer believe voor goed en aengenaem te houden het bewijs van eere, en den goeden wille, die de tegenwoordige gelegentheid en kortheid des tijds hun toegelaten heeft aen uwe Majesteit te doen, als gesproten zijnde uit hunne alleroprechtste genegentheid t’ uwer Majesteit; die oock gezien heeft, hoe hier alle d’ ingezeten zich verblijd hebben over uwe Koninglijcke tegenwoordigheid, gelijckze noch doen, in dier voegen datze zig niet kunnen verzaedigen van haer te aenschouwen. Het Huis, dat uwe Majesteit hier ziet, is van ouds her de plaets waer in onze goede Prinssen, uwe voorouders, hier ter Stede plachten te verblijven. Wy beelden ons in, dat wy hen noch tegenwoordigh aenschouwen in uw Koningklijck aenschijn. Onder anderen Keizer MAXIMILIAEN, Uw Overgrootvader: dien ’t geliefde ons byzonderlijck te vereeren met het vercieren van Stads wapen met de Keizerlijcke Kroon boven op, nu honderd vijftigh jaeren geleden. Laet toe, Mevrouw, dat wy noch heden mogen erkennen deze Koningklijcke weldaed in uwe Majesteits persoon: de welcke, gelijckze zich verwaerdighde ons [p 72] te bezoecken, en zich te verheugen over den tegenwoordigen voorspoed en aenwas dezer Stede, oock zal gelieven goed te vinden, dat wy, door het aenschouwen dezer Keizerlijcke Kroone, als door een tweede Iris, of regenboogh, ons verzekeren mogen, dat uwe Majesteit voor altijd deze Stad, haere zaken, en handel, zal beschermen door haere Koningklijcke gunst en genade; ’t welck het geen is, waerom wy de zelve zonder ophouden bidden: zoo zal deze Stad in der eeuwigheid ten hooghsten verbonden blijven aen uwe Majesteit, nevens mijn Heeren de Burgemeesters en Regeerders der zelve; die bidden, dat haer gelieve, hen voor altijd aen te nemen voor hare allernederighste en alleronderdanighste dienaers.’’
    Toen de Pensionaris ophieldt, zeide de Koningin met een minnelijck en vriendelijck gelaet: datze eertijds veel gehoort hadde van den luister en voortreffelijckheid dezer Stede, maer bevond dat de Faem die veel te kort dede: datze deze Stede en den inwoonderen alle voorspoed en geluck wenschte: datze altijd genegen was geweest en blijven zoude aen de zelve en de Regeerders van dien: datze by alle gelegentheid Stads voordeel en beste zoude zoecken: datze de goede wille en genegentheid t’haerwaert van Burgemeesteren, Regeerders, en burgers van dien, met gelijcke liefde en genegentheid omhelsde; en ’t geen zy voort met een koningklijcke welspreeckentheid in dier meeninge wijsselijck en deftigh sprack.
    Burgemeesters van hier gaende, naemen oock oorlof van haere Hoogheid de Princes van Oranje, en [p. 73] offerden haer in ’t breede en met behoorlijcke eerbiedinge zich, en hunne, en hunner burgeren dienst op. Ondertusschen grimmelden marckten, stegen, straeten, en wegen van menschen. De yver dien een yeder hadde om de Koningin te zien, toenze in Ste quam, was op hare Majesteits vertreck noch niet verkoelt. Zy, om den openbaren Godsdienst, door nieuw gewoel, om harent wil en langer vertoef, niet te versteuren, reed ontrent negen uuren wegh. Voorby het Stadhuis rydende namen Burgemeesters weder oorlof van haere Majesteit. Na dat de Koningin met een vrolijck en openhartigh gelaet te kennen gegeven hadde, dat de goede genegentheid van Burgemeesteren t’ haerwaert, door zoo vele teeckens bewezen, haer zeer aengenaem was, trockze, vergezelschapt met de kornet paerden, over den Nieuwen Dijck, door de Haerlemmer poort, daerze inquam, den dijck langs. Niet verre buiten de Stadt nam de Heer van Petten, die voor aen trock, het leste afscheid van de Koningin, met deze woorden:

    MEVROUW,

    ,,Hier zyn wy bykans gekomen op de uiterste paelen des vrydoms van Amsterdam, en bedancken uwe Majesteit voor al de eere, waer mede het haer beliefde deze Stad en ons, die t’uwer aenkomste u voorreden, en nu weder geleiden, te begenadigen. Het was de last van myn Heeren Burgemeesteren en Regeerderen der Stad, dat wy u zoo verre zouden geleiden als het uwe Majesteit gelieven zoude ons te bevelen, ’t welck wy doen zullen blijdelijck, en uit [p. 74] alle onze genegentheid, u biddende ons te willen gebieden, gelijck uwe allerootmoedighste en alleronderdanighste dienaers.’’
    De Koningin antwoorde, dat zy den Heeren Burgemeesteren, voor zoo veele teickenen van hunnen goeden wille, en de ruitery voor ’t geley, bedankte: datze nu vry moghten scheiden, en weder na Stad trecken. Hier op is de Heer van Petten, oorlof nemende van de Koninginne, haer geluck op reis, en een langduurigh leven toegewenscht hebbende, met het gansche kornet weder na huis gereden. Zy haeren wegh vorderende, trock door Haerlem, en quam tegens den avond te Leiden: daer zy, met groote eere van den grootachtbaeren Raed, Burgemeesteren, en burgerye ingehaelt zijnde, vernachtede, en des anderen daeghs behouden en gezond in ’s Graevenhaege quam. Het is gedenck en verwonderens waerdigh, dat op den zelven dagh, als MARIA DE MEDICIS uit Amsterdam scheide, LUIDEWYCK de allerchristelijckste Koning van Vranckrijck, door de geboorte van den Dolfijn verkregen heeft den zeer gewenschten naem van Vader; zijne gemaelin, de Koningin, den naem van Moeder; en M. de MEDICIS den naem van Grootmoeder. Toen die groote vrouw uit deze Stad vertrock, quam ter weereld ’t allerdoorluchtighste kind, en d’erfgenaem van geheel Vranckrijck. De tijd, die ons de Koningin ontvoerde, gaf den Françoisen den allergrootsten Zoon, na twintigh jaeren wachtens. Het was een geluckigh vertreck, ’t welck, als door bestemming van ’t Noodlot, viel, juist op dien zelven tijd, toen dat langgewenschte kind eerst de zon aenschouwde. De groo- [p. 75] te en nieuwgeboren Zoon des grootsten Konings, die, zo ’t God belieft te gehengen, regeerder zal zijn van zo een weereld als Vrankrijck, begroete de weereld, als die uitsteeckende en roemwaerdige Koningin ’s werelds koopstad Amsterdam verliet, die haere poorten noit voor waerdiger vrouw opende. Tot een besluit wensch ik, dat de Goddelijcke Majesteit bewaere, beschutte, en bescherme ’s Konings Moeder, nu Grootmoeder van eenen lelidraegenden Neef; ook Koning LUIDEWYCK, nu Vader; en de Koningin, nu Moeder geworden; mitsgaders den Dolfijn, geboren tot gemene blyschap en nut van Vrankrijck en geheel Europe; op dat zy altyd wel en loflijck mogen volharden in wel te doen aen hunne onderzaeten en bontgenooten, en dat deze daertegens hen daer over altyd mogen loven en prijzen; dan staet te hopen dat geheel Europe en de gansche Christe weereld, die nu jammerlijck door oorloogen in stukken gereten zijn, t’eeniger tijd, door vlijt en tusschenspraeck van de zelve Koningen en Prinssen, weder geheelt zullen worden; en dat, na dat alles in rust en vrede zy gebroght, zy weder in haeren eersten welstant sullen geraecken, en voortaen in voorspoed groeien en bloeien. Dit gunne de groote en eeuwige God, onzen Vaderlande, den Koningen, den Volcke, en zijne Gemeente.

[p. 76]

Op de geboorte des Dolfijns, gevallen juist
ten zelven dage, en op die uure, toen

MARIA DE MEDICIS

uit Amsterdam vertrock.

GElijck de starren staêgh verrijzen, weder daelen,
    Veranderen van beurt door op en ondergaen,
En nu in d’een, en dan in d’andre weereld straelen;
    Aleveneens, terwijl de Koningklijcke raên
Ontvoeren Amsterdam de Starre van Florenssen,
    Verschijnt ’er aen de Sein een Zon, een ander Licht,
En d’ Erfgenaem des Rijx, tot heil en troost der menschen,
    Geboren juist dien dagh, toen wy het aengezicht
De Majesteit en glans van
MEDICIS verloren:
    Op d’uur, dat Amsterdam betreurde haer vertreck,
Was ’t hooghtijd te Parijs, daer een
DOLFYN geboren
    Gansch Vranckrijck juichen deed met opgeheven neck.
Leef lang,
MARIAES neef: dat Hollanders en Vrancken
    Van uwe
LELIEN gezegent, u bedancken.

                EINDE.
<#inhoud>Inhoud

DE MUSCH
van
SUZANNE BARTELOT,
uit BAERLES Latyn vertaelt.

<"BarlaeusBibliografie.html#petitC13">Petit C13

In: Vondel, Verscheide gedichten. Amsterdam, Ioost Hartgers, 1644, p. 365-370.
MUschken, voesterkint, te minne
    By de minnelijcke Maaghdt,
Vleiertje van uw vriendinne;
    Die uw gild den krans ontdraaght,
(5) En hoe kleen, in wetenschappen
    Baas en overvlieger zijt,
En met tjilpen, hupplen, trappen,
    Boertigh picken alletijdt
Uw Suzanne kunt verquicken,
    (10) En doen lachen; en nu stout
In de pruick op ’t hooft koomt picken,
    En haar met de tuitjes houdt:
Dan van daar om laagh komt vliegen,
    En op neck of armen zit,
(15) Armen, die het sneeuw bedriegen;
    En van daar op ’t hagelwit
Van haar borsjes alle beide
    Speelen loopt, en zoeckt ’er rust,
Op Cupidoos rechte weide,
    (20) ’t Lockaas van den lieven lust:
O mijn Musch, hoe hooge sprongen
    Doet uw luck: wat lof verdooft
Uwen lof, altijt gesongen
    Van ’t onsterffelicke Hoofdt.
(25) Zeghme toch, wat jaghtgodinnen,
    Boschgod, Pales, of wat Pan,
Of wat Goyer, ruigh van zinnen,
    Die de nesjes steuren kan,
U verkocht ter goeder uuren
    (30) Aan de tangre Bartelot,
[p. 366]
Om in spijt van uw gebuuren,
    Vogelnest en musschepot,
Tot haar boezem in te sluipen?
    Of nu d’een nu d’andre knie
(35) Te genaken? of te kruipen
    Langs dees hant, en dan langs die?
’t Lichaam te betreên, waar ’t schoon is,
    Met uw korte pootjes? ach,
Een genade, die Adonis
    (40) Noch Menalkas beuren magh.
Zedigh durftge ’t bexken stippen
    In den onbevleckten mondt,
En ontwijt de maaghdelippen,
    Zonder vleck, en zonder wont:
(45) En ghy zuight ’er, en ghy leckt ’er
    Lecker spoghjen, en ghy drinckt
Honighdaauw, en wijn, ja neckter,
    En al wat men zoeters schinckt.
Op de schouders laatge u dragen,
    (50) En schijnt Isis zelf alree,
En wat meer, naar uw behagen,
    Als de maaght en moeder meê:
En ghy tjillept haar in d’ooren:
    En hoe heet en geil van min,
(55) Nochtans luistert (kan men ’t hooren)
    Ghy haar schaamte en kuischeit in:
En ghy kust het roode koontje,
    Daar een hoveling op vlamt,
Of een trots Bewintheers zoontje:
    (60) En geen klaauwtje ’t kaaxke schramt.
Ghy belonckt haar heldre lonckers,
    Spiegelt daar u zelven in,
En verbaast door veel geflonckers
    Wort ontvonckt door eige min.
(65) Ghy ziet hier vol wonderheden
    ’t Glazen huis aen reis op reis,
’t Hof der drie Bevallickheden,
    Dat u streckt een braaf paleis:
[p. 367]
Daar Pyraam, Catul, Leander,
    (70) Die in zee zonck, of Achil,
Schoone Faon, d’een by d’ander
    Wel in herrebergen wil.
Huppelende wel te vrede
    Op het nette parlesnoer,
(75) Picktge t’elckens, treê by trede,
    In de perlen, die een boer
Op den oever heeft gevonden
    Van Hydasp, den kostlen vliet,
Of een slaaf uit Indus gronden
    (80) Vischt, en zijnen meester biedt.
Komt de honger u bekooren,
    Zoo verteert uw hart, van spijt,
Om dat ghy zoo lang verlooren
    In de harde steentjes bijt;
(85) Om datze u te leure stellen.
    ’t Missen van uw onderstaan
Geeft u oirzaack u te quellen,
    En ghy vlieght ’er af, en aan.
En ghy wiltze t’elckens hebben,
    (90) En ghy wiltze weder niet,
En ghy grijptze met de nebben,
    En verpicktze, van verdriet.
Kleur en ronde uw oogen rooven.
    Vw onnozelheid aldus
(95) Doet Suzanneke gelooven
    Dat ge brein hebt van een musch.
Ghy durft wel op ’t schaamroot laken,
    Dat het reine bed bespreet,
Springen, en de koets genaken,
    (100) Daar zich Bartelotte ontkleedt:
Daar de zon zal onderduicken,
    En haar beentjes kruissen koomt,
En het licht der oogjes luicken;
    Daarze zoo genoeghlijck droomt;
(105) Daarze van den zachten wieger
    Opschiet, in de ledekant,
[p. 368]
En den tjilper en den vlieger
    Naar zich lockt, met mont, en hant.
Leestze rijmen van omhelzen,
    (110) Minnebrief, of deftigh dicht,
En het bloedigh spel van Velzen,
    Daar heur vaders geest in licht;
Dan schijnt ghy den zin te vatten.
    Maar uw wieckjes schud ghy meest,
(115) En verkiest de zy’ der Katten,
    Als zy Batoos treurspel leest.
’k Zie nu treuren droef en druckigh
    D’arent van den godt Iupijn.
’t Kleene Muschken is geluckigh,
    (120) By dat groote vogels zijn.
Zou Iupijn, die ’t al doet trillen,
    En de rotzen breeckt, als glas,
Nu niet om zijn scepter willen
    Dat hy oock een Muschken was,
(125) En den hemel moght verruilen,
    Voor de kamer van dit slot,
Daar mijn muschken in magh schuilen
    By de blancke Bartelot.
Febus wenscht een musch te wezen,
    (130) Wou dees Dafne met hem door:
Peleus zoon, in musch verrezen,
    Nam ’er geen Brizeis voor.
Paris quam in musscheveeren,
    Zoo hy die Helene kreegh.
(135) Mars zou in een musch verkeeren,
    Zoo dees Venus voor hem neegh.
Flakkus wou een musch gelijcken,
    Gaf dees Lydia gehoor:
Gal uit musschenoogen kijcken,
    (140) Had hij deel aan dees Lykoor:
En Tibul met musschevloglen
    Vloogh by dese Delia:
Stella (onder andre voglen)
    Snorde deze Hyas na.
[p. 369]
(145) Elck van hun wenscht in een muschken
    Te verandren zijne jeughdt,
Om een byslaap, om een kusken
    Van die Maaght, om al die vreughdt.
Aexters, groene papegaeien,
    (150) Hanen van uitheemschen slagh,
Tortelduiven, paauwen, kraeien,
    Treurt, zoo treuren helpen magh:
Watervogels, en faizanten,
    En ghy al die in de kouw,
(155) Zonder hoop, van allen kanten
    Zit betralyt, maackt nu rouw;
Die u moet met water lyen,
    En met haver wort geloont;
Daar ons muschken, t’allen tyen,
    (160) Huis en hof en burgh bewoont;
Vry en vranck op ley en panne,
    Spitze en steile toorens zweeft,
En de kamer van Suzanne
    Tot vertreck en wooning heeft:
(165) En zich mest met lekkernyen,
    Daar men Ioffrouws tafel deckt;
En laat d’arent dat benyen,
    En de duif, die Venus treckt.
Muschken, schrander, gaauw en aardigh,
    (170) Uw vernuft en snedigheit
Maken u de starren waardigh,
    Daer men u een plaats bereit.
Ghy bestiert, dat nimmer faalde,
    Overkunstigh, na als voor,
(175) Met uw bexken Ioffrouws naalde,
    En treckt gaauw de draatjes door.
’k Ga in uw geleertheit weien.
    ’k Zie wat Bartelot beschickt,
Die ghy wercken helpt en neien,
    (180) Als zy hemde of neusdoeck stickt.
Huif en sluier helptge zoomen,
    Die Thalas zijn Cinxia
[p. 370]
Zou vereeren, om te komen
    Aan haar gunst en haar gena.
(185) Gaat de jongkvrouw zich onthullen,
    Ghy ontspelt haar huive knap.
’s Morgens vlijtge pruick, en krullen,
    Kemt heur hair, en zet heur kap.
Wat magh nu Arachne weven?
    (190) Pallas, die de wolle spint,
Moet het met haar schietspoel geven,
    Nu een musch d’olijfkroon wint.
Peneloop, hoe kan ick prijzen,
    Dat ghy uw tapyten neit?
(195) ’t Muschken laat zich onderwijzen.
    Zie eens, hoe ’t borduurt en breit.
Geestigh Muschken, puick van geesjes,
    Koning, Professoor, en Drost,
Kroon van uws gelijcke beesjes,
    (200) Kleene najer om den kost;
Geestiger dan alle musjes;
    Die, te Muiden op het slot,
Kunt voltojen alle lusjes,
    Vreught en troost van Bartelot:
(205) Die uw dichter niet verlegen
    Laat, maar rijcke stof bestelt,
Zoo hy met noch meerder zegen
    Vwen roem op maat vermelt.
’k Most uw tjilpen dus verbreien,
    (210) En wat kunst uw naalde ons gaf.
’k Sal uw uitvaart gaan beschreien;
    En dit snijden op uw graf:
Hier leit een musch, Suzannes tijdverdrijf, en bel.
Suzan, het tijdverdrijf der musch, acht dit voor spel.


<#inhoud>Inhoud

GHEDICHT
Op de veroveringh van
LIMBURGH
In Latijn ghestelt door
CASPAR BARLAEUS,
en in Hollandts naergevolght door
IACOB vander BURGH.

<"BarlaeusBibliografie.html#petit42a">Petit 42a

FLus was ’t der Steden beurt, nu geldt het Hertochdommen.
Der Vesten ramp is nu gansch Limburgh opghecommen.
De Luyster ons gelucx heeft langer wet noch pael,
Soo lang Orangien heft sijn zegerijcke stael.
(5) Nau was de Maas getempt door sijn verheerde wallen,
Der Tongren moet besnoeyt, nieu Ilion gevallen
Voor Nassaus hand; en nau ’t onlijdelijck gewelt
En taeye hovaerdy van Arragon gevelt;
Men had Guadalquivir gedwonghen te geloven
(10) Dat bondig’ eendracht gaet een klagend rijck te boven;
Hoe Hollants wapens meer door wijsen aenleg spoen
Dan de gedeylde macht van Oostenrijck kan doen;
Dient ’t licht geloven, en ’t mistrouwende vertrouwen,
Onwisheyts teeckens, staegh in een verwarringh houwen.
    (15) Mit ruct de Velt-heer voort, wiens sucht tot ’t Vaderlant
Geen marren leed’, en nu ten strijde bet gekant
Door smaeck van soo veel spoets, heeft machtigh ingedrongen,
En Spangien, Stad, en Land, en titels afgewrongen.
Tot Vorsten maecten ons ’t Geluck en wapenspoet,
(20) Dat geeft ons nu een Graefs, en dan een Coninx goet,
Wy mengen ’t onder een. Het onderscheyt der namen
Groeyt in de naem alleen van Nederlant te samen.
    Tot noch toe saten wy in weelderigen stand,
In seven Landen wel, doch eenen oorlochs-band.
(25) Op dit getal kost sich de Vryheyt wel verlaten.
Ghy kloecken Geldersman en waarde lit der Staten,
Hoe weynich paste ghy op Philips overmoet,
Doen ghy sijn bloedich jock dorst stoten met de voet.
En ghy, die daer den Rhyn langs ’t uyterst sijner randen
(30) Bewoont, tot daer hy kropt aen Catwyx dorre sanden,
Ghy, die met dobblen keel het ongemeten nat
Van Thetis bracke rijck zoo langh verswolghen had,
Die kost Madrils gebot nu langer niet verdouwen,
En dwongt den Coning woort aen onderdaen te houwen.
(35) De noyht-vertsaechde Zeeu die in de baren woont,
Die ’t zuyd en noorder as sijn wimpels heeft verthoont,
Is beyde d’Indien ontsachlijck opgekomen.
De Vries, de Stichtenaer lacht met den ban van Romen,
Velt Myters te gelijck en Albâas macht ter neer,
(40) Hij lijdt noch dwingeland, noch Gheestelijcken heer.
En d’Yssel, op ’t gerucht van ’t vryen van de stromen,
Die hecht aen dit geluck sijn stederijcke zoomen.
Soo veeler goede saack alleen te wederstaen
Was Groeninghen te veel, en sloeg’er hand met aen.
(45) Dus bittren haet ontsprong in zo veel onderdanen,
O grote Coning, uyt des Vryheyts droeve tranen,
Door dwang van Godsdienst en ’t verachten van ’s Lands recht,
Gestort. Wat hoopt ghy doch zoo langh dit voor ons vecht?
Aenschout hem die daer briescht op ’t brieschen vande baren
(50) En die ghy dick gevoelt het galeon bewaren,
De pijlen die hy daer heeft in sijn klaeu gevat,
Sijn zoo veel Heeren als de Leeu te voren had.
Nu meerdert haer getal door ’t wyen van haer palen,
Daer ’t mogende ghestoelt sijn achtste lit kan halen.
(55) Wy rijsen, en ’t begin van zoo geringe kracht
Wint alle hoop, en schrickt nu voor sijn eygen macht.
’t Geluck schijnt vol te zijn, en vreest sijn eyge treden.
Waer wendt ons deucht het hooft, en Neerlants roem sijn schreden?
Of spijt ons Romens eer en eyndeloos gesach?
(60) Of geeft den Hemel ’t geen de mensch niet hopen mach?
De Tyber die wel eer d’onnosele gebouwen
Van zoden opgeset heeft voor een stad gehouwen,
Die korts haer kleynicheyt niet ongewoon en was
Doe BRENNUS toogh te rugh, als Rome lagh in as,
(65) Dien hoop van wapens-spoet had alles af doen wachten,
Dwongh nae Vejentse macht, en Crustumijnsche grachten,
Liet in Italien geen steden onvermant,
En stelde metter tijd de werelt nae sijn hand.
Soo drongh zijn’ yver voort gevest op gunst der Goden,
(70) Tot dat de Meden selfs ontfinghen zijn gheboden.
Dusdanich was ’t begin van Pellâs jongelingh,
In wiens bedorven oogh een werelt was geringh.
Hy voegd’ aen Grieckeland de Babyloonsche muuren,
En Zoroastris rijck kon tegen ’t sijn niet duuren.
(75) Het vollick daer de Zee van Adria voor beeft,
Dat heeft wel eer op ’t weeck en naer moras geleeft;
Nae knoopten ’t Cyprus noch en Rodus aen sijn rijcken,
En Iovis waer de wiegh most voor haer leger wijcken.
Dus redd’ ons lijdsaemheyt, en d’ongekneusde moet
(80) In Vryheit van gewis, dwers door ons’ arremoed,
Tot verre boven ’t rijck van Memnons edel’ erven.
’T gewelt dat parsten ons dan oost, dan west te swerven.
Hoe kleyner van gebiet hoe hooger van bestaen.
Gelijck als van de wint een vlam komt voort te slaen
(85) Die uyt een teere vonck allenxkens werd gedreven,
Soo lang zy spijs ontmoet zoo houtser in het leven.
Hier bleef ’t Geluck niet by, dan ’t mangel datter was
Dat boet de wester Prins uyt Spagniens rijcke kas.
    Dus lang was ons gesach gewent aen enge palen,
(90) Nu wert het uytgeleyt door Nereus blaeuwe zaelen.
De ruymen Oceaen maeckt van ons kleyne staet,
Een macht die ’t grootste Rijck in macht te boven gaet.
Het Land dat de voochdes Maria was gegeven,
En ’t geen een Keysers vrou uyt recht vervolgh van neven
(95) Te samen bracht, geteelt uyt ’s stouten Carels saet,
Dat houwlijcx goet wert nu gedeelt met onse staet.
De wapens schrijven ons tot wettigh’ erfgenamen,
Mits wettigh’ Oorlogh deê dat wy ons deel bequamen.
’T geen ghy besit dat is uyt aengereeckent bloet.
(100) Des Hemels gunst en ’t stael dat hielp ons aen dit goet.
Ghy staet op uw’ geslacht en vergehaelde maeghen,
Maer wy op onse deugt, daer wy ’t alleen op waghen.
Navolgers van ons’ eeuw schout Hollants wonder aen,
En prijst de naesmaeck noch van ’t welgeluct bestaen.
(105) Laet Troyen vry de eer van legers uyt te harden;
Het langsaem overgaen, doe die van Rome marden,
Sy Saguntiner lof. en dat de Lombard stae
Op ’t stoute houwen van ’t benaude Modena.
Numantia dat roem’ op tweemael seven jaeren
(110) Dat haer noch swaer belegh, noch honger kon vervaren.
Wy roemen op de hand van d’onverwonnen helt,
Die in een Sonneschijn meer als een vesting velt.
Die ’t Land met stad en recht bequam in weynigh daghen.
Oostend’ in’t derde jaer den Coninck opghedraghen,
(115) Breda alleen met tijd’ en gelt, en niet door deucht
Gewonnen, ’t is wat schoons. gunt Spagnien dese vrecht.
Limburgh is in een wenck aen onse staet vervallen.
Daer leyt een machtigh slot in sijn verheven wallen,
Dat ’t Capitolium in swaerte schier gelijckt,
(120) En dat Tarpejas steen in steylheyt niet en wijckt,
Dit, daer ’t een rouwe klip zoo veylich kan beschermen,
Gaf sich zoo schielijk op in onsen Winnaers ermen.
Dus ginck het Walachij ter komste van Trajaen,
Den Unger, die zoo zeer op pijl en boogh mocht staen,
(125) En Sevenberger dien noyt ongemack verveelde.
Ierusalem dat schier in arremoed vereelde,
(Des hemels troetelkint) viel Tito dus te buyt,
Dien haer hartneckicheyt t’hans swoer ten nagel uyt.
Nau roockten ’t lant van ’t stof en van ’t gewoel de bergen,
(130) Ons stucken hadden nau haer muur begost te tergen,
Of hare hevicheyt die wiert terstondt ghedweê
En sond volmachten uyt tot panden vande vreê.
Mit recht sich Limburgh op, dat nu was aen ’t bedaren,
Met maechdelijcken krans, die zy zoo menigh jaren
(135) Droegh ongeschent, en is bevallijck voortgetreen,
En sprack den Veltheer aen, by na met dese reen
    Het Land, onwinbaer Prins, dat u werd opgedragen,
Is ’t geen dat sich wel eer met wapens heeft ontslagen
Wt ’s kloecken Geldersmans ontsachelijke hand,
(140) Doen Brabant eerstmael daer sijn wetten heeft geplant.
Een Keyser heeft my ’t recht van Hertochdom gegeven.
’K heb onder het gebiet van Lottrijck moeten leven.
Dat Portugael de eer van Coninckrijck bequam,
Wijt Tagus gulde stroom noch danck aen onse stam.
(145) Mijn naem was noyt gering, noch ongeacht mijn Landen,
Hoe licht sy vielen aen uw’ zegerijcke handen.
Of schoon u voorspoet al zo menich jaer beslaet,
En staegh nieuw Lauwerlof om uwe hayren gaet,
Soo gaf noch desen dach een luyster aen uw’ daden.
(150) Gelijck de Sonne praelt in ’t schoonst van sijn gewaden,
Als Phoebus langs het hoochst van ’s Hemels salen sweeft,
De laechte mydt en soeckt te rusten op de kreeft.
Niet anders wast uw’ glans, aenzienelijckste sterre,
Van Neerlands Hemel, nu ’t uw’ deught bestraelt van verre.
(155) Al is mijn kruyn zoo hoogh, dat sich de Winter daar
En ’s Somers ys en sneeuw kan bergen in mijn haar,
Te hoogher stijght uw’ macht en steunt op mijne bergen,
Daer ’t niemant veylich is u vyantlijck te tergen.
Hier koont ghy Vranckrijcks roem, de lang gelockte lien,
(160) En de verborgentheen van haer Druiden zien;
De heuvels van het Landt te Gulick zijn mijn palen,
En ’t heylsaem nat van Spa dat borrelt uyt mijn dalen,
De barsse Luyckenaer stijft my met kracht en moedt,
Wiens schadu-milde wout my voor de hitte hoedt.
(165) ’T Ardenner dichte bosch en groen bewassen holen
Doen menich Velt-godin ontrent mijn ackers dolen,
Triptolemus verleent my graen ten overvloet,
En Pan behaegh ick bet als heel Arcaadjen doet.
De Satirs komen hier haer geyle lusjes stelen
(170) By dertle Nimphjes, die haer lancx mijn wortel spelen,
En wentelen te saem met menich water-val,
En danssen op ’t geruysch van beeckjes sonder tal.
Daer vaeck de Maes af swelt, wanneer de groene telgen
En ’t weelderigh geboomt haer nat niet kan verswelghen.
(175) Campanien dat wijckt en geeft my d’eer van ’t bad,
En nergens zoo veel vreuchts als mijn gebiet bevat.
De Iachtgoddinne dwaelt met lust door mijn waranden,
Haer wint krijgt niet in ’t oogh, of ’t valt hem in sijn tanden.
De schoonste vogel die op Phasis oever leeft,
(180) Die Iason overbracht, daer Colchis eer af heeft,
Is my ghemeene spijs. Mijn bergen moeten lyen
Dat daer een rouwe hand rock marber uyt haer zyen,
En leeren my ’t gedult. Mijn aaren vol metael
Die geven puyck van ’t schut en schrickelijcke stael.
(185) Van Iaspis blinckt mijn borst. Mijn gronden uytgehouwen
Verleenen ’t beste stof daer ’t koper aen mach trouwen.
Het hert van Nederland dat valt u nu te buyt,
En Iuppiter die koos hier toe mijn ackers uyt.
Aennvaert my, Prince, doch als een van uwe leden,
(190) Al soeck ick schoon wat laet in uw’ verbond te treden.
Ick eerden Isabel doen ’t nood-lot zo geviel:
Maer doen my haere macht niet langer woord en hiel,
Veranderd’ ick van Heer en van besetting beyde,
Nu wensch ick dat ick noyt uyt uw’ bescherming scheyde.
(195) Besit voortaen gerust mijn hooghe sloten vry,
Op dat ick ’s krijchs gewelt hier nae niet meer en ly;
Omhelst mijn borgery doch eenmael met de vrede,
En dat geen vyants voet mijn klippen meer betrede.
Bewaert my als de uw’. O eenich toeverlaet
(200) Van eerbaerheyt, op wien nu al het mijne staet.
Al deê den Hemel my voor uwe wapens buyghen,
Soo doed my dies te meer van u genade tuyghen.
Die will’, en vyand dwingt, is dubbeld Zeege-heer.
Die komt den Hemel naest, die Gode geeft de eer,
(205) En die met dwangh van recht en met geschickte zeden
Sijn heyr hout in de macht, en in haer plicht de steden.
Al waer ghy heenen treckt daer volght u een gerucht,
Van ’t houwen van u woort en scherpe leeger-tucht.
Noyt straffens moe zoo langh de moetwil lust te leven,
(210) En doet den dullen Mars voor u castydingh beven
In ’t heetste van ’t gevecht. En nu ten strijde reê,
Maeck ghy ontfermingh plaets, en raserny gedweê.
Aenvaert ook mijn besit. Mijn Landen die verlanghen,
En strijden wie der eerst u wetten zal ontfanghen.
    (215) Mit staeckt de Maeght haer reen. en maeckt een bly geschal.
Stracx hoortmen een gheluyt in heuvel en in dal,
Gelijck de cimbels en der Priesters kelen geven,
Als Berecintia ten hemel werd gedreven
In haer ghewyde coets. Of als Cythaeron maeckt
(220) Als ’t vrouwlijk Priesterdom van Bacchus is geraeckt.
Stracx wies de swavel aen in haer verheughde velden,
En d’ackers sachmen straxc een welgevallen melden.
Het Marber kreegh terstondt wat meerder als gemeen,
En d’oyen meerder melck als zy te vooren deen.
(225) De Wese toonde vreucht en scheen zijn heyl te voelen,
En liet de rijcke Maas vry door sijn groeven spoelen,
Met ruympt van oorloghs-tuych en allerhande waer.
So groten toegift had het natste deel van ’t jaer.

                I. vander Burgh.

<"BarlaeusBibliografie.html#petit42a">Petit 42a
[Ook in: Verscheyde Nederduytsche gedichten 2, p. 71-77]

<#inhoud>Inhoud


[fol. A1r, p. 1]

UYTVAERT

DER

VEREENICHDE NEDERLANDEN,

gehouden over

Sijne Doorluchtige HOOGHEYD

FREDERIC HENRIC,

Hoogl. Gedach.

In sijn leven
By de Gratie GODES, Prince van Orangien, Graeve van
Nassau, &c. Gouverneur, Capiteyn Generael, ende
Ammirael, &c.

voor desen
In Latijnsche Verssen beschreven
Door den Hoogberoemden Poeët, ende Professor

D. CASPAR BARLAEUS:

Ende nu in Nederduyts naegevolgt
Door
J. WESTERBAEN.

[Drukkersvignet].

IN ’S GRAVENHAGE,
By Anthony Janssz. Tongerloo, Boeckverkooper, wonende inde
Veen-Straet, inde Tien Gheboden. 1647.



<"BarlaeusBibliografie.html#petit95b">Petit 95b
Zie het <"Barlaeus02.html#Iusta">Latijnse origineel: <"BarlaeusBibliografie.html#petit95">Petit 95



[fol. A1v, p. 2]

Aen mijn Heere
Mijn HEERE de Professor
BARLAEUS, &c.

MIJN HEER,

ALs ick my somwijlen in de weelige weyen uwe Latijnsche Poësye verlustige, benijde ick by nae my selven ende den genen, die de Roomsche spraecke kennen, dat vermaeck alleen te genieten, en wilde wel dat die wellust oock konde genoomen werden by onse Lands-luyden, die dier taele onkundigh wel wenschten deelachtich te kunnen sijn aen die leckernije die in uwe onvergelijckelijcke gedichten te proeven is. Dit is de oorsaecke dat ick dit u EE. laetste werck van sijne Hoogheyds hooglof. ged. Uytvaert weder in handen krijgende, en met groot genoegen herlesende, de pen in de hand nam, om te versoecken of ick in onse taele uwen sin enigsins konde uytdrucken. Ick weet wel dat uwe EE. reden sal vinden om haer dit mijn onderstaen te belgen, ende bekenne selver dat ick u groot ongelijck gedaen hebbe om dat ick my onderwonden hebbe het gene onmogelijck was, naemelijck, uwe hooge sprongen nae te springen, en u den volcke te vertoonen den genen die gy zijt. Waer door ick wel lichtelijck de groote opinie, die al de wereld met recht heeft van de voortreffelijckheyd uws verstands ende vruchten des selfs, soude koomen te krencken by den geenen die geen Latijn verstaende, uyt dese mijne naevolginge mochten koomen te oordeelen van de waerdye uwer wercken: Maer ick begere wel uytdruckelijck alhier, dat alle ende een ygelijck, die dit moghen koomen te lesen, uyt mijnen monde weeten dat ick de majesteyt uwer verssen soo groot en hoogdraevende, het çieraed soo kostelijck ende uytmuntende, de soetheyd soo volmondigh ende vloeyende kenne, dat noch ick, noch yemand die in desen geluckiger mochte sijn, die uytnementheyd uwer gedichten op verre nae souden kunnen nae aapen, ende die dat sich selven soude willen inbeelden te doen, soo veel soude uytrechten als of hy de straelen van de Son met een pinçeel wilde afmaelen. Versoecke voorts, dat ick hier mede magh voldoen, ende daer door uwe goede genegentheyd t’mywaerts niet en verliese, ende dat ick magh behouden de eere, die ick my inbeelde eniger maete overlanghe gehad te hebben, van te sijn ende te blijven,

                Mijn Heere

                        Uwer E E goede vriend ende ootmoedige
                                Dienaer,


                                                J. WESTERBAEN.
Op den Huyse van
Westescamp.
den I. Octob.
Anno 1647.




[fol. A2r, p. 3]

        SIIN HOOGHEYDS
            UYTVAERT.

DE Veld-Heer is van d’Aerd ten Hemel in gekomen,
De Soon des dapp’ren Mars heeft nu sijn plaets genomen
Ter Schouburgh vande Goon, en d’onverwonnen Held
Raeckt onder het gesternt waer aen hy maegschap telt.
(5) Noch ’s Hemels voor-beschick, noch ’s Werelds gunst en bede,
Noch Fame kan de Vorst versien van hooger stede,
Als dat hy sy gevoert tot boven wolck en lucht,
En sie hoe onder hem ’t verwonnen Spanje sucht.
Hy, tot des hoogheyds spits allenxkens opgeklommen
(10) Vervulde Zee en Aerd door d’eer van sijne trommen,
’T lof sijner Wapenen gingh wijder met de Son,
En wijl hy Phebus volght met zeege-koets, so von
’s Verwinners manhaft haer ten Hemel toe ghekoomen
In het Palleys der Goon, en Volck’ en aerd’ ontnoomen
(15) Geraeckt daer het geslacht der Helden leeft in lust,
En neemt versaet van eer by Hercules haer rust.
    Bellone treed bedroeft met afgebroocke Lanssen,
Mars leunt op sijnen Schild, de Peck en Swaevel-kranssen
De Busch, het Lood en Lont, de Pieck, de Klingh, de Vuyst
(20) En arm van sweet en stof en ’s Vyands bloed begruyst
Verdoemt hy, en al ’t geen hem onlanx noch behaegde,
Als hy met vier en swaerd den boer en borger plaegde,
En wijl hy nergens meer de Prins in Waepen siet
So ken den Krijghs-God selfs sijn Ambacht langer niet.
(25) In ’t brandend’ Lipara daer is nau kool of voncken:
Geen Harnasch werter aen malkand’ren meer gekloncken,
[fol. A2v, p. 4]
Geen Blixemen gesmeet. Pyragmon sit vol rouw
En Steropes verstijft, en Brontes klaegt van kouw,
Om datter nu voortaen niet veel en valt te wercken,
(30) Men hoort geen gul metael in gloeyend’ oovens snercken
Gelijck het eertijts plagh. de frissche klepper staet
En stort niet eenen traen, en moglijck oft hem gaet
Als die door klem van rouw geen traenen kunnen lossen
En dat dit oock gheschiedt met reden in de rossen.
(35) De Krijschman die sijn Swaerd trock moedigh uyt de schee
Wet nu sijn toorn niet meer met staele punt of snee,
En wirp sijn Waepens neer doe ’t Hooft van ’t Krijsheyr ruste.
De Ruyter steeckt de walg, nu loom en sonder luste,
Van ’t kostelijck ghetuygh van sijn behangen ros,
(40) Van bruyn, van appelgraeuw, van schimmel, rap of vos.
Hy heeft geen vreugde meer met lint en fraeye stricken
De maenen, bles, en staert der Henxsten op te schicken,
Het mond’stuk wert niet veel geknabbelt dat het schuym,
Men oeffents’ in geen schuyr noch tommelts’ op het ruym.
(45) Geen sinlijckheyd en doet de Waepens onderhouwen,
De Leegers leggen leegh, geen donder van Kortouwen
Verbrijselt Huys en Kerck, nu sat van mensche-bloed,
En vree ist, daer so langh de twedracht heeft ghewoet
En stont op punt en recht. De Leeuw der Nederlanden
(50) Leyt neer sijn grimmigheyd nu Spanje bied haer handen.
De strijdbaer Zeeuw omringht van Zee aen alle kant,
De vrye Vrieseman beschermer van sijn land,
Byt ’t Gelders Vorstendom voegt sijn bekreeten oogen:
De naare Graf-godin de Rijx-steên door gevloogen
(55) Met ysselijck gehuyl verschrickt den Yssel kant
En brenght een diep gesucht en traenen over ’t Land
Daer Bisschops muts en staf haer seggen sagh verliesen;
De Waes-boer is bedroeft en mompelt in de biesen
Rondeel en Refereyn, en dicht een klaegend lied;
(60) De boesem, daer de Rhijn sijn stroom door heenen schiet,
[fol. A3r, p. 5]
Looft den geheelen Wael door ’t overtolligh hicken,
En daer de Maes den boord der Luyckse steên komt licken
Wert stael en yser bleeck en kool en swaevel-goon.
Noch wijder gaet de schrick. de gouwe Lely-kroon
(65) Vast aen den Pijlen-bos door dieren eed verbonden,
Het groote Britten-land, so in, als buyten Londen
Door Rijcks-twist afgement van rouw en droefheyd smelt,
Den Hes gevoelt sijn huys ontbloot van desen Held,
En Sweede stort op dien Achilles haere traenen
(70) Die desen Spits-broer mist. oock de Venetianen
Verliesen in dit Lijck des Oorloghs voor-geschrift
En ’t puyck van krijgens kunst, soo door en door gesift,
En wenschten uyt dees stam een spruyt te sien her leven
Die ’t Ottomannisch heyr mocht in sijn ysers geven
(75) En drijven met geweld de Turcken uyt het land
Daer Iupiter wel eer een veyligh’ Herbergh vand.
Vrou Tethys, die de kust bespoelt met soute stroomen,
Schrickt, nu haer sijn ghebied te waeter is genoomen,
En soeckt vast om en d’om dien Ammirael in Zee,
(80) En tracht het rancke Schip te bergen op de ree.
    Des Vorsts doorluchte Siel van ’t Lichaem is ontbonden,
Sijn daegen zijn voorby, en d’ eeuwig’ avond-stonden
Gevallen op dit Hooft ontvoeren Son en Dagh
’t Verbonden Nederland, Europens Blixem-slagh
(85) Moet door de bleecke Dood in duysternisse smooren,
De groote klock ons tijds en laet sich niet meer hooren.
Die eertijs op den Helm de zeeghe-pluymen droegh
En dapper met het swaerd op ’s vyands drommen sloegh
Gepurpert van het bloed, en in de Spaensche benden
(90) Van damp en roock verwart, sich von alleen in ’t enden,
Leyt neder, op sich selfs niet al te wel gesint
Om dat hy in sijn hand gheweer noch waepen vind.
Soo was het aenghesight van Drusus aen te schouwen
Doe Gods-vrucht binnen Room’ het lijck-vuer dede bouwen;
[fol. A3v, p. 6]
(95) So was de Macedoon op purpre sprey te sien
Omçingelt van het puyck der hoogher Oorlogs-lien.
So toonde Scipio, so was sijn doode wesen:
Want oock in onsen Vorst is Roomsche deught te lesen,
So valt oock in de dood sijn oogh den vyand bars
(100) En blijckt daer uyt het hert van een gewissen Mars.
So, als de felle Leeuw ghetroffen door en weder
Sich streckt en met de dood sijn gramschap leyt ter neder,
Verdwijnt niet heel en al de wreedheyd van het dier;
Men merckt noch in sijn oog een vonck van ’t eerste vier,
(105) Sijn klaeuw schijnt noch te slaen, sijn tanden noch te scheuren
En heel de rompe dreyght indien ’t hem mocht gebeuren.
Wy treeden al te groeff, en volgen achter aen
De lijck-koets, aedemloos, om mee in ’t graf te gaen,
Wy sterven met den Prins, en op de selve steede
(110) Daer sijne dood-kist staet daer is den onse meede.
Nochtans de Castiljaen hier in geen eer en wan,
Geen beuyt off plunderingh van een verslaegen Man,
Hy sleypt geen Perses mee, den Vorst der Macedoonen,
Noch voert in een triomf Jugurthaes hooge throonen,
(115) Hy hout geen uytvaert hier van Crassus omgebraght,
Off Varus, met het puyck van Romulus geslacht.
Geen Cannens nederlaegh kan onsen roem verkorten
Geen stroom van Allia sagh Vorst en leger storten,
Men heeft in Regulus sijn spot-lust niet gelest,
(120) Noch het geluck begaff dees Hannibal op ’t lest.
In ’t midden van sijn eer en versche laure-kranssen
Gaet onsen Veld-heer heen: en Vlaemse stêen en schanssen
Noch van den bloede laeuw, den Spangiaert af geporst
Verçieren het gebeent van desen Zeege-Vorst.
    (125) Doorluchtigh Graf, ick sal u pijlers niet besetten
Met roos’ off lelien of sachte violetten,
Noch op u marbre-sarck den balssem storten uyt
In ’t rijck Arabien geleeckt uyt rieckend kruyt.
[fol. A4r, p. 7]
Ick klaegh niet by ’t gebeent van murwe Venus-wichten,
(130) By geen Leanders as versuchten myn gedichten,
By schaduwen of schim van sielen, laf en weeck.
Maer een die Peleus-Soon off Hector wel geleeck
Stelt sich mijn geest te voor, een lijck-vier doet my spreecken
Om Cesars, om Marcels, om Brutussen ontsteecken,
(135) En op dees Schou-burgh toont sich menig braef Romeyn
En wie ter oorlogh was oyt dapper Capiteyn.
Gy liever, ô Soldaet, komt stapelt hier ter aerden
Uw’ ysre rustingen, uw’ helmen, pieck en swaerden,
Kruyt, kogels, lont en schut, en klinckend harrenas,
(140) Die voegen alderbest by desen Helden-as.
Hier mee plagh hy te veld sijn vyand aen te treffen
En maeckte wallen laegh en hooge toorens effen
En deedse springen door de lucht tot puyn en stoff;
Door sulcken waepen-tuygh bevocht hy roem en loff
(145) En dee sijn heldre naem door al de wereld klincken
So wyd om ’t groote Rond de Sonne-straelen blincken.
De voetknecht gae bedroeft, de straffe ruytery
Met wanckelbaere schreen vervoege sich ter zy.
Dien staet en oorloghs-eer gelijckheyt heeft verbooden
(150) Doe gaen in een gelit de liefde tot den dooden.
De reeden die alhier den Hopman weenen doet
Betreckt in een geschrey den minsten man te voet.
Men speel geen vrolijck lied off heldre leger-stucken,
Men hoore geen Clai