Petri Christiani Bor, Historiarum belli Belgici scriptoris.]
<#inhoud> |
Send-Brief |
zie ook het <"WesterbaenBarlaeus.html">antwoord van Frederik Hendrik door Westerbaen.]
Op de Geluckighe ende wijd beroemde |
En heel onwinbaer scheen, en ’t gansche Landt dee vresen,
Die vyer en vlamme spoogh wanneer zy Vyandt sagh,
Die uytermaten starck in haer beschermingh lagh;
(5) Daer Grobbendonck de wacht sorghvuldelick bestelde,
En daermen strijdtbaer volck en veel soldaten telde,
Bebolwerckt en bewalt, en trotsich op ’t Moeras,
En moedigh oock om dat de Stadt drie-schanssigh was;
Is evenwel verkracht, en aen ons Prins gekomen:
(10) Hoe kloecken held hy was, is daer te vroegh vernomen.
Geluckigh! voor den welck den Hemel selve vecht:
Die met de Spae soo veel als met het Swaerdt uyt-recht.
Thien mijlen in het rondt leyt daer ons Prins bedolven,
En hout soo uyt den Bos de schadelicke wolven.
(15) Daer magh noch hond noch kat ter poorten in, of uyt.
Wie isser die een Stadt soo wonderlick besluyt?
Beleggen, stormen, slaen, en op ’t Canon te spelen,
Dat wijst men wel van outs: maer ’t water soo te stelen,
En soo te delven, niet. Godt geef hem een goet Iaer,
(20) En dat langh leven magh den groten Delvenaer.
P. Scriverius
Aen Me-Vrouwe |
Op uwen naem gedicht, en in het licht gegeven,
Van een, die doen de Prins hem voor den Bos begaf,
Bekommert was met u, en vreesde door zijn graf.
(5) Sy sprack eerst in’t latijn met soeten aerdt van klagen,
Ten eynde dat u Man hem niet soo seer sou wagen.
En even als wel-eer Ovidius die geest
Princessen schrijven dee, soo schrijft ghy oock bevreest.
Sy draeft door ’t gansche Landt, ten Hemel toe gepresen,
(10) En ghy weet selve niet wat van u Brief magh wesen,
Of wat se seggen wil. ’Twaer vreemt dat diese sent,
Den inhout vanden Brief soo lang bleef onbekent.
My docht het reden was, dat ghy oock eens soud weten
De aerdigheydt van dien, en vryheydt der Poeeten;
(15) Die al wat hun van hoogh komt vallen inden sin,
Doen seggen na haer wil der grootster Vrouwen Min.
Leest hoe beswaert het sy te trouwen aen Soldaten,
Aen Princen die haer lijf voor ’tLandt soo willen laten;
En die om Oorlogs eer staegh woelen in het veldt.
(20) Ghy weet selfs hoe een Vrou dan is om ’thert ghestelt.
Ick roem niet van mijn werck. Soo’t u belieft te lesen,
Soo is my dancks genoeg, ’twerck eers genoeg bewesen.
Doch, soo ick over al den sin niet heb geraeckt,
Denckt dat verlaten wijn ons niet als d’eerste smaeckt.
(25) Ick heb ’t om u bestaen, en u daerom gesonden.
Wy waren aen’t Latyijn en t’hoog verstandt gebonden.
Al evenwel is ’t daer. Oft and’ren niet behaegt,
Ick hebt met minder moot, als uwen Man, gewaegt.
P. Scriverius
SEND-BRIEF |
Noch ’t ijsselick geraes der klinckende trompetten;
En soo gy nu ter tijt niet dicht by ’t ongeval
En onder het Canon gaet rijden nae de wal:
(5) Went herwaerts u gesicht, en wilt den Brief door-lesen
Van u beangste Vrou, (hoe kan ’t doch anders wesen?)
Gebiedt een kleyne rust, en stilstant van geweer,
En dat geen donder-kruyt de huysen slae ter neer.
Ick met u Soon den Prins, en Dochters, uwe erven,
(10) Die sullen licht by u soo corten tijdt verwerven.
En siet, dewijl mijn pen loopt over dit papier,
Soo maeckte inde wieg Charlotte kints getier.
Wilhelmus leyt in ’t bedd’ in stede van zijn Vader,
En roept die hy niet siet: Loysa komt my nader.
(15) Sy vliegen om mijn hals en kussen met haer tween,
Ick krijge kus op kus: de Vader krijgter geen.
Dit kladdige geschrift, dit vreemt fatsoen van woorden,
Komt by, om dat u Soon my in het schrijven stoorde;
Hy stiet my aen den arm: mijn hand, die bevend’ schreef
(20) Om dat ghy u soo waeght, ’t een deur het ander wreef.
Maer dat ghy siet den Brief met vochtigheyd betogen,
End’ hier en daer besprengt, dat komt uyt mijne oogen.
’T is niet dan tranen dau. Wy offeren dees dranck,
O grooten Oorlogs-held, uw’ strijdbaerheydt ten danck.
(25) Als ghy hier me bedaut en eens geraeckt sult wesen,
Soo sult ghy mogelick u Vyandt meerder vresen.
Want ghy, nae dat ick hoor, u gantslick niet ontsiet,
Tot in de Vest te gaen, en daermen felste schiet;
In ’t midden vande brandt, dicht onder schans en wallen;
(30) Daer, soo die teerling loopt, ’tlot op dijn hooft mogt vallen.
Indien ghy eenig treck en liefd’ hebt tot u Vrou,
Waerom bevrijdt ghy haer niet van soo grooten rou?
En sooder oyt yet was behaeglick in mijn wesen,
Waerom soo maeckt gy dat mishaeglick door het vresen?
(35) Moet dan mijn blije verw, soo levend wel-gedaen,
Bedroeft door angst en schrick gans sterven en vergaen?
Mijn milde spraecksaemheyd, te vooren onbedwongen,
Belemmert ghy nu heel: mijn tong is als gewrongen:
En daerom (siet) dat lit ter antwoordt soo bereydt,
(40) Nu door bekommering gantsch inder muyten leyt.
Moet dan mijn glans en fleur van mijne jonge jaeren
Soo haestigh voor de tijdt de rimpelen vergaeren?
Des nachts so wel als daegs de Vrou haer Man beklaegt;
Onrustigh, om dat ghy soo harde rusting draegt.
(45) Mijn hayr is ongechiert, mijn hayr dat vliegt daer henen:
En ’thulsel niet, als ’t plag, van kostelicke steenen.
Daer vlamt geen purper vonck, geen gout aen mijn gewaet:
Daer is noch vreugt, noch lust; niets dat ter herten gaet.
Ick magh geen sleuyers sien, soo lang als uwe lenden
(50) Gegort zijn in ’t pansier: soo lang als u de benden
Van uwe Ruytery geleyden nae ’t gevaer,
Soo gae ick liefst aleen, en sucht eens hier en daer.
De Wereld is al doot. My kan doch niet vermaecken:
Ick slae geen acht op my, veel min op ander saecken.
(55) Men seyt my, nu het weer u helpt en voor u vecht,
Dat ick een beter kleet sou nemen voor dit slecht.
Sal ick om ’swerelds eer mijn Garde-robbe moeyen,
En ghy, ô strijdbaer Held, nae ’t Arsenael u spoeyen?
Sal dan Amelia in sachte kleren gaen,
(60)En ghy als een soldaet in ’t harde harnas staen?
Iae seker, soud’ ick dan soo langs de straten rijden,
En soud’ ghy vroeg en laet voor’t Vaderland daer strijden:
En soud’ mijn hooft rontsom met paerlen zijn beset,
En soud’ het uwe zijn verborgen in ’t helmet!
(65) En sal mijn hand de kam, u hand den degen dragen!
Ick sorgeloos gaen treen, en ghy u lijf daer wagen!
Neen, neen; ick wil soo mee wat volgen uwen tret:
My raeckt den Oorlog oock, en stelt my nu de wet.
Ick klee my nae den tijdt, en nae mijn droevigh leven,
(70) Iae Weduwe misschien als dese wort geschreven.
Ick geef om gelt noch goet, ick my’ het Hoofs geschal,
Met al haer pracht en prael; mijn Heer, mijn Prins ist al.
Hoe kan ick anders doen, en anders zijn van sinnen
Als was Penelope, en and’re veel Heldinnen?
[De Brieven van dese Heldinnen leest men by den Poeet Ovidius.]
(75) Oenone leyt te last de geylheydt haren man;
De strijdbaerheyd alleen ick hier beklagen kan.
Een ander schrijft beveynst, ick geef ront uyt te lesen
De oorsaeck van mijn smert: wy seggen ’tgeen wy vresen.
Leander wort vermaent dat hy doch wacht de Zee;
(80) Wy bidden dat ghy u wat verder houd van Stee.
Ten waer den Oorlog my benijde mijn ghenoegen,
Ick soude my terstont by Frederick vervoeghen.
Mae nu ’t niet wesen magh, dat ick zy by mijn Lief,
Soo doe ick mijn beklagh u weten door een Brief.
(85) Soo langh ick raden magh, soo wil ick vlijtigh raden;
Des raeds verdriet my niet, als’t u maer komt te stade.
Om dat ick u niet sie, voor-sie ick ’tgheen my quelt:
Hoe dickwils heeft een Vrou s’Mans ongeluck gespelt!
De schanssen, strijdbaer volck, schermutsingen, en kogels,
(90) Sijn schrickelick voor my, en schadelicke vogels.
De vrees bestolpt mijn hert. Ick acht mijn selve niet,
Terwijl ghy u niet acht, en staeg in ’t voorste biet.
De Princen ist genoeg, haer krijgs-volck te bestieren:
Sy selfs en vechten niet. een Prins die moet hem vieren.
(95) ’Tgebieden staet aen u. ’tberoep van een soldaet
Is, dat hy slaet en vecht, en in batailje staet.
Het hangt al aen den Prins. aent heyr is veel gelegen,
Maer meerder aen den Heer. Ey, gaet dit overwegen,
Dat niet nae u alleen, maer Al, geschoten wort,
(100) En dat soo Heer en heyr te samen neder stort.
U wonde wondt het Landt: u Kinderen voor allen,
En uw’ Amelia. u wonde doet ons vallen.
Doch als ghy immers wilt hoog-steygeren nae loff,
Soo hebt ghy levendig, als doot, veel meerder stoff.
(105) Ghy hebt soo rappe maets en fluxe jongh-gesellen,
Laet die nae u bevel haer in de wapens stellen.
Daer is ’t Britannisch volck voorbarig in het veldt,
Twelck uwen Fransman ’thert met jalousy onsteldt.
Daer is den harden Schot: daer zijn de Nederlanders,
(110) Die volgen onbevreest u vaendels ende standers.
Daer zijn de Walen oock: de Switsers onvertsaeght,
Die over berg en dal de eersucht heeft gejaeght.
Sendt dese naer de Mijn, en d’ondergraven wallen,
Laet haer op’t alder heetst of staen, of nedervallen.
(115) Het nood-lot treft de Heer veel eerder dan de knecht,
En Mars is veeltijdts blindt, die sonder oordeel vecht.
Dus raed’ ick, siet voor u. aen u is meer ghelegen
Als aen een slecht soldaet. om u waert’t Landt verlegen.
Bedenckt eens wat al bloets wel eer in u Geslacht
(120) Vergoten is, en hoe de Vyandt daer om lacht.
Graef Adolf bleef int veldt, en and’re vrome Helden,
Die voor het Vaderland haer lijf te pande stelden.
Des Spangiaerts onderganck, en zijn verheerd gemoet
Is met ons nederlaeg al over-lang geboet.
(125) Het Vaderlandt en ick, en u drie jonge spruyten
Die souden te gelijck met u haer oogen sluyten.
U leven is’t Gemeen, u Kinderen, en My
Veel nutter, op dat ons veel Helden komen by.
En op dat mijn vermaen te krachtiger moght wesen,
(130) Soo let doch op den Held die Africa dee vreesen:
Dees weygerde te zijn een vechter, een soldaet,
Maer wild’ alleen het heyr bestieren met zijn raet.
[Scipio Africanus, plag te seggen: De natuyr heeft my tot een Overste en tot geen Soldaet gemaeckt.]
Ey, stelt eens tegen een, het Vechten, en het Raden,
Sal’t een niet seker gaen, en ’tander eerder schaden?
(135) Mijns oordeels, doet hy meer die vecht met koelen raet,
Dan die met heeten sin zijn vyandt tegen gaet.
Wat heeft Andromache benodigt soo te klagen,
Als Hector selfs zijn lijf voor Trojaes heyl ging wagen,
En als hy onvertsaegt marcheerde naer het strant,
(140) Om daer der Griecken vloot te steken inden brant?
Sy wist wel, dat de Stadt, het welvaert van haer allen
Te samen met haer man te gronde soude vallen:
En soo hy bleef by lijf, dat Troja konde staen,
En gants der Griecken trots te gronde moeste gaen.
(145) Och! hoe ben ick beducht, hoe vol van angst en schromen,
Soo eenig ongeluck den Prins mogt overkomen;
Dat dan in sulck geval *Laodamia sou
[*Protesilaus de man van <"VondelHeldinnen1716.html#Laodamia">Laodamia bleef allereerst voor Trojen.]
Als weergae in ’t verdriet, my troosten met haer rou.
Hoe sou dan Oostenrijck en ’tgantsche Hoff van Spangien
(150) Verheugen in ons schae, en lacchen om Orangien.
En Brussel soude dan naevolgen haer Madril,
En meynen dat sy’t beyd’ al hadden naer haer wil.
En ick heb immers niet u, lieve Man, verkoren,
Om dat soo rassche doot ons beyde soude storen.
(155) Dit houlick was my waert; en nu het is gebeurt,
Waert jammer dat ons bed soo drae sou zijn gescheurt.
Hoe qualick zijn verknocht, hoe vreemt aen een gebonden
Den Oorlog en de Min, my beyde toe-gesonden.
Hoe qualick schickt het my! hoe qualick voegt althans
(160) By’t lieve Myrtus kruyt der Helden Laure-crans!
[’t Kruyt Myrtus is van outs Venus toegeeygent.]
Ick wil wel zijn een Vrou van sulcken Prins geheten,
Geen Vrou van een Soldaet steeds in’t gevaer geseten,
Steeds voor aen in de krijg. Ontlast my van dit een,
Soo ben ick met de naem van Prins heel wel te vreen.
(165) Nu steeck ick in de vrees. de Liefd doet my oock vresen
Tgeen niet te vreesen is, doch vreeslijck schijnt te wesen:
En mooglick ’tgeen ick wil,en schrijf nu met mijn hand,
Sal door mijn sorg en Liefd ondienstig zijn voor’t Land.
Wat past de Liefd daer op? de Liefd hout niet verborgen,
(170) De Liefd weet niet te doen, als voor de Man te sorgen,
Wat afbreuck datmen lijdt, wat hinder of wat schae,
Als hy behouden, is soo vraegdse daer niet nae.
Wat soud’ haer helpen doch, ey lieve, wat soud baten,
Al quam de Stad aen ons, en hy het lijf moest laten?
(175) Het voordeel waer gemeen, de schade gaet my an:
Voor my en is de Bos soo veel niet als mijn Man.
Het ging wel nae mijn wensch, dat gy de Stad mogt winnen:
Maer meer noch datje leeft, en ick u langh magh minnen.
Den roem van Decius die slae ick vander handt,
(180) Die door voorbarigheyd de eerste viel in’t sandt.
[De Decii, Roomsche Helden, haer te seer wagende, wierden int velt verslagen.]
Och, of ghy Scipio en Nestor wilde volgen,
Niet ’Priams stout geslacht, en ’’Peleus soon verbolgen!
[’ Hector ’’Achilles]
Ulysses wont met raed, maer Ajax heet van bloet
Verloor de Wapen-strijdt. de koelheydt was daer goet.
(185) Tis waer: der Sweden Vorst Gustavus hoog-verheven,
Gaet tegen’t Poolsche heyr hem selfs ten strijd begeven.
Maer ’tis een ander saeck; de harde Noorder kou
Verhart des Konings hert, en maeckt hem nergens schou.
Maer ghy mijn lieve Man, mijn Batavier verkoren,
(190) Sijt in een ander Landt van soeter lucht gheboren.
Delff is u Vader-stadt; een plaats van sachter aerdt,
Daer noch de felle Beer, noch ’t rouwe Noorden baert.
Ick heb oock wel verstaen, hoe dat u kloecke Vader
Den Oorlog heeft ghevoert meest als een goede Rader.
(195) De wapens had hy lief; maer Pallas wees hem aen,
Dat hy niet al te stout ten strijde moeste gaen.
Siet! ’tgantsche Leger leyt bewalt en wel begraven.
Siet hier de Ruytery, siet daer het voetvolck draven.
Hier dondert het geschut, daer wroet men met de schop.
(200) Hier springt de Mijn om hoog, daer werptmen ’twater op.
Hier staet men op de wacht, daer sietmen scharmutseren.
Hier sietmen inbreuck doen, daer sietmen inbreuck weren.
Dit alles, en wat meer noch hier en daer gheschiet,
Behoort genoeg te zijn, als’t maer mijn Heer gebiet.
(205) Al watter wort gedaen, al watter wort bedreven,
Tgaet al op uwe naem, de eer wort u gegeven.
Ghy werpt de wallen om: ’tMoeras dat maelt gy uyt,
En tapt de waters af: den Dommel ghy oock stuyt.
Al ’twerck dat draeyt op u. ghy moet het al gebieden,
(210) En sonder u bestier en kander niet gheschieden.
Ick bidde dit alleen (nu zijn mijn tranen int)
Draegt sorge, dat men u soo nae den Bos niet vint.
Doch soo ick niet en kan met bidden yet verwerven,
En leven moet in vrees, soo sal ick met u sterven,
(215) En volgen daer gy gaet, door vyer, en vlam, en swaerdt:
Als ick maer by u ben, soo ben ick niet vervaert.
Gaet dan waer dat ghy wilt; jae selfs tot aen de wallen,
In ’tmidden van de gracht, ick sal u niet ontvallen.
En soo ghy wort geraeckt, soo hoop ick dat de bal
(220) Die u sal treffen, my met een oock treffen sal.
En die met u my treft, als ghy getreft moet wesen,
Soo sal een goede dienst my daer aen zijn bewesen.
Het sy het blinde lot, of reden daer me speelt,
Als ick maer met u sterf, de rest my niet en scheelt.
(225) Een trou heeft ons verknoght, een eenigheyt van leven;
Ons beyder wil is een: Och! dat my Godt wou geven,
Dat ick die met u leef, van hier met u mogt gaen
En dat op eene wijs, soo waer mijn wensch voldaen.
AEN DE PRINCESSE |
Dat gy aen uwen Man sorgh-vuldig hebt geschreven,
Nae ’t opset des Poeets. Met lief, int ander Jaer
Schrijft met ghelijcke winst, en ongelijck ghevaer.
(5) Ses maenden heeft den Haeg haer Prince moeten derven,
Ses maenden heeft den Held in ’t Leger moeten swerven,
Tot ’s Lants en sijner eer. Want anders hingh althans
So menig Sege-tack niet aen sijn Laure-krans.
En noch soo was den Bos des Hertogs Bos gebleven,
(10) En Wesel niet verrast. De Velau en het Sticht
En waren van haer last misschien noch niet verlicht:
Den Yssel soude noch de Brug zijns ondancks dragen:
Daer Yssel, Velau, Sticht nu vry zijn van de plagen
All’ onheyl is geweert. Al wat men wenschen kan
(15) Geniet het vrije Landt, en ghy geniet u Man.
P. Scriverius.
<#inhoud>
Constantijn Huygens: <"../Huygens/HUYG30.html#CH1630001">gedeeltelijke vertaling van de Epistola Ameliae.
’T en zij u tijd ontbreeckt; ’t en [z]ij het rouw gerommel,
Hier van een’ schrael trompet, daer van een’ trotser trommel,
Uw’ tent doe daveren, gelijck uws vijands hert;
’T en zij ghij ’t in den drang van dusend kogels herdt,
(5) En, soo voll bloeds als moeds op ’tstadigh menschen-slachten
Uw loopgraef en uw lijf legt in des vijands grachten;
Verleeght uw bezigh oogh op ’t droevige pampier
Van Amelie uw Vrouw, en van benautheid schier
Niet meer uw Amelie: staeckt dat gedurigh krijgen,
(10) En laet den bangen Bosch een’ klinck te minder krijgen
Dewijl ick met u spreeck: Wilm, kleine Wilm, en ick
Verdienen ’t uytstell licht van eenen oogenblick,
En zoo veel min gevechts. Loïses teere tranen
(Sij staets’ hier bij en schreyt) met kinderlick vermanen
Doen ’tselvighe geweld van mijn’ beswaerde hand:
Wilm, noch eens, kleine Wilm:
In: C. Huygens: Korenbloemen
Herdrukt in Oratien 1689.
Herdrukt in Gedichten, ed. Worp dl. 2, 213 en noot 4.
<#inhoud>
Kasper van Baerles AENSPRAEK aen Iakob Baeck, |
O Baack, de Baack van eerbre zeden,
Die met een schrandren geest verciert,
En veelerley bevalligheden,
Uw heilge voester Themis viert:
(5) Wiens tong met honigh is begoten,
En sap van duisent aardigheên,
En in uw boezem draaght besloten
De wetenschappen, en al ’t geen
De jonckheit leert van minnetreecken:
(10) Wat wiltge my tot huwen raên?
Wat wiltge een wijser hart ontsteecken,
En in Cupidoos boeyen slaan?
De lieve Barber och! die bluschte
In haren arm mijn kuische vlam;
(15) Toen ick niet vruchteloos haar kuste,
En aan den naam van vader quam;
Zoo wel gepaart, als ’t hart moght wenschen.
’k Heb my gequeten als een helt.
’k Voel nu de bloem der jeught verslenssen,
(20) En d’allereerste hitte smelt,
En leert my met der tijd bedaren.
My voeght geen Min, maar deftigheit.
Mijn waarde Baack, dit voeght uw jaren:
Dit is uw werck, en Venus vleit
(25) En noodight u. de roode kaken
Der maaghden zijn met u gedient.
Uw jeughd is rijp, uw bloet aan ’t blaken.
Ghy zijt der maaghden rechte vrient.
Ga toe, de vlugge minnestoocker
(30) Bestelt u wapens en geweer:
Treck pijlen uit een vollen koker,
En tref de vrijster, u tot eer.
Het minnekoozen past uw zinnen,
My wijze woorden. uw gezicht
(35) Ontfonckt de jeught: uw oogen minnen.
Nu hecht op my geen wulpsche schicht.
Uw May die bloeit noch ongeschonden.
Mijn bloet verkoelt. ghy, in uw kracht,
Verbeit de vrolicke avontstonden,
(40) En ick verslijt den naren nacht
In eenzaamheit. de Kraamgodesse
Verheugh u met een jonge spruit.
lck heb volleert mijn huwlixlesse,
En munt door zeven kinders uit.
(45) ’k Wil u dat ampt dan overgeven.
Op vryer, naar de vrijster toe,
En kus haar, dat de kuskens kleven,
En streel en wort geen kussen moe,
En spreeck: mijn echt moet wel gedyen,
(50) Mijn liefste eerlange zwanger gaan.
lck onbeqaam tot dartel vryen,
En om mijn ega noch belaên,
Legh hier de wapens neêr met vreden.
’t Is voor dees tijt genoegh gestreden.
<#inhoud>
CASPARIS BARLAEI |
Wegh fackels van de liefd’, die nu versmelt van rouwe,
Voorbarigh tot een lijck. En ghy ontijdigh licht
Die dit beschouwde, blijft vervreemt van mijn gedicht,
(5) Vertreckt uyt het getal der heuchelijcke dagen,
En dat ghy nimmer naem door mijn gesangh moet dragen:
En soo ghy weêr verschijnt door ’s Hemels stage loop,
Dat u de nacht bestort’ en in den afgrondt doop’,
Al soud ’er alles om ten ondergangh weêr keeren;
(10) Want wat sal nu Natuur van dees’ verwarringh weeren,
Nu haer de vreught verdriet en sy geen wit magh sien?
Maar self de Min belacht die ’ t alles kan gebiên.
De Lijck-Goddinne scheydt dat vaster was gebonden,
Als ooyt twee zielen t’saem ter werelt zijn gevonden.
(15) Een graf sal ’ t bedde zijn. De langh gehoopte lust
Werdt door een bracken dauw van tranen uytgeblust.
De trap daer Venus stondt tot stuur van hare gangen,
Daer staet de droefheydt selfs met swarte kleên behangen:
De Zael die noch soo korts ter eeren van de Bruydt,
(20) Soo blonck en klonck, hoort nu een deerelijck geluydt,
En sit in duysterheydt. De stomme steenen steenen,
En ’t gantsche dack dat dreunt van ’t Maeghdelijcke weenen.
Dus gingh het Venus oock doen sy Adonis sagh,
Als hy ontzielt op haer benaeuwde hartje lagh,
(25) En daers’ hem had gemeent, met nadruck van haer armen,
Op ’t gloeyend blanck albast haers boesems te verwarmen,
Omheltse maer een riff. De trony die van vreught
Noch korts een spiegel was, was ’ t nu van ongeneught.
De Babylonsche Maeght en was niet min bedrogen,
(30) Doen Piramus haer Lief soo stil lagh voor haer oogen,
En vond hem onverwacht een beelt soo koudt als steen,
En ’ t minnevuur gebluscht in sijn verstijfde leên.
Soo gingh het Hero, doen haer Minnaer aen quam dryven,
En sy aen ’ t blonde hayr haer tranen af most wryven.
(35) Lijckgierigh Saxen, en wangunnend’ Elvestroom,
Die nu op ’ t Krijghs-toonneel verbluft de Donauw-zoom ,
En laet in ’t Duytsche bloedt verdrencken uwe velden,
Waer toe soo soeten ziel in drangh van strijdbre Helden
Gemengelt? En dat hooft daer Phoebus soo van roemt,
(40) Hier onder schimmen, wreedt ten ondergangh gedoemt?
Daer gantsche legers u ten dienst ter aerden villen,
En dooden sonder tal, om uwen moedt te stillen,
Door ’s Hemels schickingh die der Princen wreecker is;
Most dees’ u te geval noch meê ter duysternis?
(45) Die uyt gedweger aert der werelt is verschenen,
By Pallas opgevoedt, in ’t midden van Athenen,
En nu met smert beweent. Wat rooft ghy doch het geen
Eens anders is, en ghy alleenlijck hield te leên?
Soo grooten ziel vertrouwt aen over-zeesche landen ,
(50) Moet sich van graf versien op vergelege stranden,
Soo langh mijn waerde vrient van Cypris daer geleydt,
Soo langh mijn Pylades, ter kuysscher Min bereydt
Sich op uw oever vondt, moght ick uw Stroom-god lyen,
Nu kom ick u met haet en grammen moedt bestryen,
(55) En Hollandt klaeght u aen. De Musen spannen t’saem,
En yeder gaet om strijdt bekladden uwen naem.
De Dichters reden toe. De kracht van soo veel klaghten
Dijd u gewis tot schae. En laet u Elb’ sich wachten
Van langer langhs uw kil te kussen onse kust:
(60) Maer laet het Woeste dier daer ’ t Noorder aes op rust
Opslorpen al uw nat, en uw’ verwesen golven,
Of werden onder ’t sneeuw van Parrhasis gedolven,
Of doe het wreede strandt van ’t klippigh Cimbren aen,
Op dat ghy de natuur haer wraeck niet moght ontgaen,
(65) Die dese schae gevoelt. De Moeder der rivieren
Stopp’ uwe Bron, en dat nooyt kielen mogen swieren,
Op uw versande vloedt; onveyligh zy u reê.
Het was uw lieve geest VERSTRATEN, die my deê
Dees’ woorden tot mijn troost dus klagelijck tot u seggen:
(70) Mijn tweede Self waer heen? Ey laet ick by u leggen,
Een graf is ruym genoegh voor twee van eene wil,
Die onser beyder trouw soo langh vereenight hil:
Ick sou u aen uw zy veellicht noch teeckens geven,
Hoe ick u altijdt liefd’ en lieve naer uw leven;
(75) Mijn schimme sou gewis noch weten wie ghy waerd,
En ghy soud uwen vriendt noch kennen onder d’ aerd.
Doch of den Oceaen my van u soeckt te weeren,
En Nereus woeste stem mijn stemme soeckt te keeren,
Noch draef ick nae u toe, en onder vreemde lucht,
(80) Daer staet uw graf en schud door kracht van mijn gesucht.
O Graf! ô Cabinet van Phoebus waertste schatten,
Maer nu een vat der deught, uw wanden die omvatten
d’Ontruymde leên der Trou. ’t Huys van een kuysche sin,
Werdt ghy voortaen genoemt, en van gebroken Min.
(85) O waerde wooningh van soo veel bevalligheden,
Daer Cirrha al haer vloedt tot tranen wil besteden,
Om een die ghy bewaert, aen wien de heyligheen
Van Helicon al t’saem haer boecken open deên,
Van wien de Wijsheydt sprack, en seyd , dit is den mijnen:
(90) In men voorsienigheydt quam door de jonckheydt schijnen,
De vroomheydt had syn ziel op ’t suyverst afgemaelt,
Geleertheydt rijck van sin was in hem neêrgedaelt;
Al wat de oudtheydt gaf voor wijse duysterheden,
Al wat ’er in haer School is heen en weêr bestreden,
(95) Al ’t geen Astrea heeft geheylight tot een Wet,
Al waer de wijste eeuw heeft immer op gelet,
Dat huysd’ in dese man, die wijs kost zijn en swijgen,
En spreecken op sijn pas, die nooyt sijn moedt deê stijgen
Op rijckdom, maer die pracht kost treden met de voet,
(100) En sich nooyt heeft vergaept aen Circes overvloet;
Noch staetsucht, noch bewindt van veelderhanden saken
Vervoerd’ hem; maer hy nam in Godtsdienst sijn vermaken,
De Hemel was sijn sorgh, en Godt besat sijn ziel;
Sijn levens soetigheydt die yeder een beviel,
(105) Blonck door sijn Godtsdienst heên; geen haet kost hem vermannen;
De gierigheydt was uyt dit mildt gemoedt gebannen:
Hy was een vyandt van des eeuws verdorventheên,
Hy haete het bedrogh van ongemeende reên;
De ronde oprechtigheydt die kon hem bet’ behagen,
(110) Hoon deed hy niemandt aen, maer konse wel verdragen,
By sijns gelijck gelijck, en minder als de geen
Die meerder was als hy, en lief by yeder een.
Sijn uytspraeck niet te hard, maer kracht van rijpe woorden
Gaf haer bevalligheyt die tot de ziele in-boorden.
(115) Hier leer’ de werelt, dat de doodt het beste kiest,
En Hollandt treurt om datse soo veel deughts verliest:
De Musen staen om ’t Lijck, die hoort men droevigh klagen:
En Phoebus laet hem nu met een ter aerden dragen:
Minerva deyst nae ’t graf; en soo veel Godlijckheên
(120) Bedrijven dit misbaer om dese ziel alleen.
Wu gis ick, waerde mensch, dat Haerlem al de stroomen
Van ’t helder Sparen vast veel trager in siet komen,
De stroomen die daer staen en klagen ’t aen uw lant,
By ’t lieffelijck gewest van Heemstee rijck beplant,
(125) Aen ’ t lant nu heereloos; de bosschen hoort men schreyen;
En uw verscheyen blijckt, aen ’t dorren van de weyen;
De boomen neygen sich en sygen in uw graf,
En elcken tack , soo ’t schijnt, heeft hier bewegen af:
Doch niemandt is het hart soo seer beklemt van klagen,
(130) Als wel de waerde Vrouw uw Moeder, wiens behagen
En troost ghy waert alleen, als hoope van haer Stam;
Gelijck de Nachtegael al sijn vermaecken nam
In Itis vroege doodt geduerigh te beschreyen:
En uwe Bruydt is van geen treuren af te leyen,
(135) Die sint de doot haer ’t hoogst’ van haer vermaeck ontnam,
De Goden vast verwijt haer krachteloose vlam.
Ick selver daer ick stondt, en storte dese woorden,
Soo verre van uw graf, daer docht my dat ick hoorden,
Dat Venus swarelijck versucht’, en dat haer kindt,
(140) Sijn koocker brack, en wierp de pijlen in de windt.
J. vander BURGH.
[In: <"BarlaeusBibliografie.html#petit99">Petit 99: Verscheyde Nederduytsche gedichten, deel 1 (1651), p. 48-52.
Herdrukt in Verscheyde Nederduytsche gedichten, deel 1 (1659), p. 58-62.]
<#inhoud>
Blyde inkomst van Maria de Medicis. Amsterdam, 1639.
<"BarlaeusBibliografie.html#petit67c" target = "new">Petit 67c Herdrukt in <"BarlaeusOratien1689.html#OratieInkomste" target = "new">Oratien 1689.
[fol. A1r]
BLYDE[Vignet: Stadswapen van Amsterdam].t’AMSTERDAM, |
[fol. A1v: blanco]
[fol. A2r: portret van Maria de Medicis, met onderschrift:
Sic ivit nostram grandis MEDICEA per Urbem,
Sceptrorum Mater suspicienda trium.]
[fol. A2v: blanco]
[fol. A3r]
Den Weledelen, Grootachtbaren, Eerentvesten, |
| HEt geen God in den hemel is, dat is de Vorst op der aerde. God is niemants beeld, om dat hy van niemant zijn’ oirsprong heeft. De Vorst is Gods beeld, omdat hy van hem voortgekomen is. God staet onder niemant, om dat niemant boven hem is. De Vorst staet onder God, overmits die alleen boven hem is. Gods maght is on- [fol. *3v] bepaelt, om datze goddelijck is. Des Vorsten maght is bepaelt, om datze menschelijck is. God is boven de wetten, om dat hy d’eenige Wetgever is. De Vorst is aen de wetten gebonden, die God en de Reden hem voorschrijven. Door Gods wil en maght word alles gedreven, oock Koning, Koningin, en Vorst: Maer d’onderdanen worden alleen na der Vorsten believen bestiert. God behoeft niemant te eeren, te beminnen, of t’ontzien, om dat hy aen niemant verplicht is. De Vorst erkent alleen God, van wien hy zelf, en de gansche luister zijns Vorstendoms hangt. Het volck wijckt in eere en aenzien voor den Vorst; maer beide Vorst en volck voor God. De dienst, die men Gode schuldigh is, spruit uit den godsdienst, die de gemoeden op het naeuwste aen den Schepper verbind. De dienst, dien men Koningen en Vorsten bewijzen moet, spruit uit die godvruchtigheid, waer mede men hun gaerne met eerbiedigheid, maer niet als God bejegent. In de weereld zijn zeer veele uitmuntende dingen, over welcker grootheid, hoogheid, en glans men verbaest moet staen. Aen den hemel glinstert [fol. A4r] de Zon, de Vorst van alle starren, die aller oogen tot zich treckt, en waer na de jaertijden, en het saisoen luisteren. Daer blinckt de Maen, en het doorluchtige heir der starren, en zijn verwonderens waerdigh om haer licht, bewegingen, en heimelijcke werckingen: maer op den aerdbodem is ’er onder den hemel niet grooters, niet hoogers, niet doorluchtigers dan de Vorst. De Zon schijnt niet voor zich zelve, maer voor ons. Zy beweeght zich tot vordering van ’s menschen nut en heil: en de Vorst leeft niet voor zich zelven, maer voor zijn onderdaenen. Zijn luister en glans is ’s volcx luister en vermaeck. Hy houd den naem van Majesteit voor zich zelven, maer ’t gebruick der zelve voor zijn volck. Hier uit onstaet in den menschen een weerschijn van liefde, eerbiedigheid, en trouwe tot God en den Prince, hoewel met ongelijcke genegentheid en yver: ick zegge tot God, als bron, en oirsprong van al het goed en geluck des menschen; tot de Vorst, als bezorger, en bedienaer van zoo groote goederen, ja de naeste aen God: want men koomt God niet nader dan door het voorstaen en beschermen [fol. A4v] van menschen. Boven alle anderen uit te munten, is Koningklijck, maer noch koningklijcker der onderzaeten voordeel en heil te bezorgen. Hun voornaemste deughd is het beste van Vaderland en Bondtgenooten te zoeken, en de wereld in rust en vrede te stellen. De kennis van deze dingen zit diep in der menschen gemoeden, ja zoo diep, datze meenen eenen God op d’aerde te zien, zoo menighmael zy het doorluchtigh aenschijn des Vorsten mogen aenschouwen, en wanneer zy hem ontmoeten, wordenze zoo verquickt, als of ’er een heldere en geluckige starre opquam. Zy zien met een vierige genegentheid aen die Vorsten, van wienze met goedertiere oogen aengezien worden. Zy geven zich geheel over aen henlieden, dien de burgerye, niet tot slaeverny, maer om te bezorgen, bevolen is; die begeeren dat niet alleen d’onderzaeten voor hun, maer die zelfs lijf en leven bereit zijn voor hun onderzaeten op te zetten. Zy bejegenen eerbiedigh den Regeerderen der weereld, daerze leden van zijn; en met een groote verbaestheid staenze verwondert over de straelen der god- [fol. B1r] delijcke mogentheid over hen uitgespreit. Wijs my eenen Koning of Koningin, het zy die heersche over Indiaenen, of Africaenen, of Sabeen, of Scythen; al waer het zelfs de groothartige Semiramis, of de strijdbaere Tomyris, of de wijze, en op het heerschen afgerechte Tanaquil, of de vreedlievende Placidia; wy zullen altezaemen bewogen en ontzet worden door het gezicht der koningklijcke majesteit, en ’t ontzach der opperste mogentheid zal ons afparssen haer van zelf met alle eerbiedigheid en toejuiching te ontfangen. Ick zal het bewijs hier van niet verre haelen. Onlangs quam in deze uwe Stadt de allerdoorluchtighste Koningin, MARIA DE MEDICIS, beroemt van wegen haer geslacht, heerschappye, huwelijck, haerer kinderen scepters en aengehuwde kroonen. Deze hebt ghy met triomf ingehaelt, zoo van Stads wegen, als uit eige byzondere genegentheid. De burgers, zoo uit last, als uit zich zelven, vlogen van alle kanten te zaemen, om haer te verwellekomen, gelijck ofze een nieuwe Starre hadden zien rijzen. Onder het gemeene volck was elck daer toe even yverigh, vie- [fol. B1v] righ, en lustigh. Ghy betoonde toen wel met der daed, dat de ontzaghlijcke naemen van Koningen, en Koninginnen by u in grooachting en waerde zijn, en dat ghy in eere houd de genen, dien God (hoe jeloers hy oock over zijn eere zy) Goden genoemt heeft. Ghy hebt geenerleie dienstplichten nagelaten, dien ghy na de tegenwoordige gelegentheid der Stad, tijd, en plaets hebt konnen doen. Ghy beweest eere aen een Vorstin, die, na uw eigen oordeel, veel meer verdient hadde: zoo dat ghy dit houd voor geen quijtschelding van schuld, maer veel eer voor een bekentenis der ontfange weldaeden te wezen. Ick zal niet verhaelen ’t geen den ganschen Staet dezer landen raeckt, maer een weldaed, die u in ’t byzonder aengaet, en die ghy haeren voorouderen danck moet weten, van wien uwe burgery die rechten en handvesten ontfing, waer door ghy uwe maght wijder uitstreckt. Met wat een staci en blyschap, met wat eenen vrolijcken toeloop binnen en buiten de Stad, met wat al hartelijcke geluckwenschingen over al, met wat een heerlijck toestel van Triomfbogen en Poorten, hier en daer opge- [fol. B2r] recht, en Vertooningen van spelen, en opbod der gansche Schutterye ghy de Koningin ontfingt, weten alle de genen, die dat aenzienelijck, staetigh, en treffelijck onthael met hun oogen zagen. Nu konnen oock, dieze niet gezien hebben, deze Schouwspelen, en toeloop van volck op uwe kosten, en door uwe mildaedigheid zien en hooren. In dit boeck komt nu de Koningin als tot henlieden, en zy, die te voren uwe poorte inreed, word nu hier, door schrijver, en kunst van plaetsnijder, gezien en begroet. Hier ziet ghy Stellagien, Toonelen, Scheepsvloten, Ruiterbenden, Spelen, en Vertooningen, gelijck zich alles toegedraegen heeft. Het kan niet onvermaeckelijk vallen te lezen, ’t geen te vooren vermaeckelijk viel aen te zien. Het schriftelijck verhael doet te langer duuren de geheughenis van ’t geen andersins lichtelijck in vergeting raeckt, en vele dingen, die een yeder in ’t bezonder niet zien kon, staen hier nu by een verzaemelt voor alle menschen. Het inhoud van Zinnebeelden en Vertooningen, van weinigen, om de haestige draeying en verandering van het tooneel, niet wel ge- [fol. B2v] vat, ontvouwtmen nu voor den lezer, daer hy stil, uit het geraes en den drang des volcx staet; met die kortheid, die nochtans niet groots noch gedenckwaerdighs van ’t geen gedaen is achterhoud. Kleene beuzelingen na te vorsschen waer overtolligh, om vele zaecken van kleen belang, op verscheide plaetzen, van verscheide, en niet zoo openbaer geschied. Al te groot een naeuwkeurigheid is een misslagh van naeuwkeurigheid, omdat het hoofdstuck verliest al ’t geen men aen beuzelmarckten en onnodige dingen besteed. Al dit toestel komt tot u, Ed. Grootachtbare Heeren BURGEMEESTERS, om dat het van u komt. uwe Ed. werd toegeëigent ’t geen door uwen last is toegestelt. Al die dit lezen zullen dit voor eeuwige gedenckteeckens van uwe grootdaedigheid, beleeftheid, goetwilligheid tegens de grootste Vorstin erkennen. Zy zullen zeggen, dat die het Burgemeesterschap waerdigh zijn, die, als ’er de eer van ’t Gemeene Beste aen hangt, geene kosten spaeren, en dat dan geene kaerigheid voeght den genen, dien de waerigheid van ’t kussen van den volcke afzonderde. [fol. B3r] ’t geen de Koningin, haer doorluchtige stoet, en de gemeente van Amsterdam voor de waerheid houd, koom ick op het lest met mijn kort verhael bevestigen; ’t welck, indien het geen bevallijckheid heeft, die verhoopt te krijgen van uwe goedwilligheid en voorstand. Ontfangt dan dit alles met een goede genegentheid, ’t geen ghy met een groote genegentheid de Koningin te gevalle deed. Laet des schrijvers yver en voornemen welgevallen aen uwe Ed. Gr. Achtb. welcker genegentheid en gedienstigheid tegens haere Majesteit, de Koningin behaeghde. Het werck der geenen die Koningen en Vorsten in Koper snijden, verkrijght door het beeld der Grooten dat ’er op staet, een bevallijckheid, die het door de kunst niet kan verwerven. Dewijl de Koningin, zoo veeler Koningen Moeder, en dewijl zoo veeler Keizeren Nicht overal mijn papier beslaet, zoo zal mijn nederigen stijl, die den top van haere Majesteits Hoogheid niet kan bereicken, ten goede genomen worden. Dit kunt ghy zien en lezen, wanneer het de zorgen en bekommeringen voor het Gemeene Beste u zullen toelaten. [fol. B3v] Ick sta hier zoo zeer niet op, maer verzoek ernstelijck, dat ghylieden my daer voor gelieft te houde, dat ick al mijn leven lang zal volharden in die genegentheid, die ick uwe Ed. Gr. Achtb. en uwe Stadt tot noch hebbe toegedragen. Zoo wil de goede God uwe Ed. Gr. Achtb. en deze bloeiende Koopstadt zegenen. M D C XXXVIII, den XX van Wijnmaend. |
Uwer Ed. Grootachtb.
welgenegen
KASPER VAN BAERLE.
[fol. B4r, p. 1]
BLYDE |
| IN het beschrijven van de Blijde Inkomste der allerdoorluchtighste Koninginne t’Amsterdam, zal ick de Koningklijcke Majesteit, nocht ook deze onze Stadt met veergezochte lofredenen niet moeyelijck vallen: want hoe treffelijck en loffelijk oock ick van haer spreecke, noch zal het niet bereicken de Hoogheid van deze Groote Vrouwe, die de waerdigheid van ’t huis van Oostenrijck (waer uit zy van moeders zijde gesproten is,) en de voorzichtigheid en wijsheid van ’t huis van Medicis (uit het welck zy van vaders zijde naem en herkomst onfing,) in ’t huis van Bourbon, en aen Vranckrijck braght: en zoo ick van de Stadt niet zegge dan ’t geen gemeen en middelbaer is, zoo zal ick de waerheid te kort doen; en zegh ick yet groots, dat zal misschien nijd verwecken, of schijnen voortgebraght van een, die aen haer verbonden is. Groothartige Vorsten gedoogen liever datze van de gemeente verwellekomt worden, dat datze daer na staen; en genieten gaerne der burgeren en bondgenooten gunst, zonder die te verzoecken: daerom [fol. B4v, p. 2] is het hun aengenaem, dat men middelmaet houde in ’t geen hun ter eere geschreven werd. Alleen zal ick dit zeggen, ’t welck in der daed zoo is, dat de Stadt, die door Gods genade groot en uitsteeckende is, ontfing de grootste en allerdoorluchtighste Koningin, wijd beroemt door haer afkomst van Keizeren en Toskaensche Hartogen: die Maximiliaenen, Philippen, Ferdinanden, Kaerlen, Kosmen, Laurenssen, Leonen, en Clementen in bloede bestaet. Voorwaer zoo groot een Vrouw was wel waerdigh in zoo groot een Stadt onthaelt te worden, en zoo groot een Stadt niet onwaerdigh om zoo groot een Vrouw t’onthaelen. Slaen wy onze oogen op de Koningin, zoo zien wy eene die gebod en gezagh over heel Vranckrijck hadde, voor ons staen. Slaen wy oze oogen op de Stadt, zoo zien wy een Koopstadt van de gansche weereld. De Koningin is door het huwelijck van de onverwinnelijcksten Koning, HENRICK de GROOTE, hoogh beroemt geworden. De Stadt is wijd vermaert door het onverbreeckelijck verbond van hare nabuurige bondgenooten. De Koningin, een Moeder der maghtighste Koningen in Europe, heeft Vorsten en Vorstinnen, over uitsteeckende Rijcken, ter wereld gebroght. De Stadt brengt die zelve Rijcken door koopen en verkoopen van haere koopmanschappen winst aen, en treckt ’er weder winst af. De Koningin munt uit door de ry van haer naemhaftigh en vermaert geslacht: De Stadt door den toeloop van allerhande volcken. De Koningin is by den volcke ontzaghlijck door haere Majesteit: De Stadt treckt yeder een binnnen en buitens lands tot zich, door hoop van [fol. C1r, p. 3] winst. De Koningin kan verscheide landen en Rijcken, by den haeren, beheerscht, aenwijzen, waer heenen de koopman dagelijcx vaert. Onze Stadt kan vlooten en schepen uitleveren, waer mede de koopman derwaert heenen zeilt. De Koningin begrijpt beide de oude en nieuwe weereld, onder de scepters van haere zoonen en dochteren. Deze Stadt, als een gemeene winkel van die beide, bevat alles wat derwaert heenen, en van daer herwaert aen gevoert word. De Koningin, om met de aeloude poeten te spreecken, Ontfing van Thetis groote Heeren Tot zwagers, die de zee regeeren. De Stadt is Allengskens van een laege vest En kleen gebied dus hoogh gewassen, Zoo datze nu des hemels assen Bereicken kan, en Oost en West. De Koningin is Moedigh op de Goôn, haer zoonen, Al verciert met Koningskroonen, Die te zijner tijd om hoogh Zullen cieren ’s hemels boogh. De Stadt Komt billijck lof en danck om haer lieftallige aerd, Om dat de vreemden daer, als in hun land, verkeeren; Om dat wy wijd en zijd ons geven op de vaert, En tot in d’yszee toe in ’t noorden gaen laveeren, Ontdecken onbeschroomt de veergelege landen, Ons eertijds tot een’ schrick; dat wy den dorst verslaen Met bruizenden Oront, en schuimenden Rodaen, En zijn, gelijck een volck, verknocht door eendraghts banden. Doch het zal zommigen ongerijmt schijnen, dat [fol. C1v, p. 4] ick de Koningin met de Stadt vergelijcke; maer in deze gelijckheid is deze ongelijckheid, dat de Grootheid der Koningin bestaet in de Grootheid van haer Rijck, bloed, voorouderen, en princelijcke deugden; doch de Grootheid der Stad, alleen in haer geluck, koophandel, en welvaert der ingezetenen: maer dit staet te bezien, of men zich meer ontzetten moet over de ongelooflijcke vriendelijckheid van zo groot een Personagie, dan over de loffelijcke beleeftheid van de Stadt, tegens zoo groot een Koningin. De Stadt Amsterdam oordeelde haeren schuldigen plicht te wezen met eerbiedinge te onthaelen de Nicht des Keizers Maximiliaen, van wien zy eertijds de Keizerlijcke Kroon op haer wapen ontfing, en daerom lietze zich hier aen te meer gelegen zijn, om dit onthael heerlijcker uit te voeren dan andere steden, die haer nochtans met een gelijcke genegentheid, en eerbiedigheid onthaelden. Het was den achtbaren Raed dezer Stede niet onbekent, dat het van ouds en doorgaens gebruickelijck was Koningen en Vorsten in hunne en der bondgenototen steden, niet zonder heerlijck toestel, te ontfangen. Dit pleeghden Griecken en Romeinen meenighmael, wanneerze Triomfen, of Geluckwenschingen, of Zegeteeckens, of Pronck-beelden, of Zegezangen, en andere blijcken van landseere toeleiden den geenen, die zich voor den vaderlande en ’r Rijck braef ghequeten hadden. En hoewel de Raed deze eere niet en bewees aen zijn eige Princesse en Landsvrouwe, zoo heeft hy nochtans dit haere Majesteit ten gevalle willen doen, als gesprooten zijnde uit het oude en vermaerde ge- [fol. C2r, p. 5] slacht der eige Heeren en Vorsten van deze landen: waer by noch komt, dat ons te stade komen de gunsten en genade van den grootmaghtighsten Koning van Vranckrijck, LUIDEWYCK de XIII, den RECHTVAERDIGE, handhaever van onzen Staet; en wy geduurighlijck genieten de vruchten van ’t geluckigh verbond, eertijds met zijnen Heer Vader opgerecht; om welcker Koningen wil, (nadien deze Koningin Moeder van den eenen, en Gemaelin van den anderen is,) zy by ons aenzienelijck, en ten allerhooghsten waerd is. Ook en kon ’er noit betere gelegentheid, om danckbaerheid aen hare Majesteit te betoonen, voorkomen, dan dat de Hollandsche steden deze kosten besteedden, ter eere van haer, die het Gemene Beste voor dezen d’eene weldaed op d’andere zo treffelijck bewezen heeft. De Triomfstatien zijn vergeldingen van Deughd en Hoogheid, om welcker beider wil de Regeerders van Amsterdam hunne grootdaedigheid betoonden. De Romeinen waren in hun huishoudinge spaerzaem, maer uit der maete mild in kosten voor het Gemeene Beste te doen: want zy oordeelden, dat spaerzaemheid binnens huis plaets heeft, en dat men buitens huis moet letten op de eere van den Staet; want ’t en is geen overdaed grote kosten te doen, waer door de Majesteit, goeden naem en faem van landen en steden bewaert moet worden. Men spilt niet, ’t geen men ten dienste van ’t land met groote sommen ruim uit geeft. Ende ’t is geen wonder dat zulcke steden wat meer doen dan haere nagebuuren, na dienze onder de zelve altoos uitstaecken. [fol. C2v, p. 6] NA dat ’s Konings Moeder te raede geworden was Brabant, en den Vorst van die lande, haeren bloedverwant, by wien zy eenige jaere zich hadde onthouden, te verlaeten, en na de Vereenighde Landen te reizen, quamze door het Bisdom van Luick, en de Meierey van ’s Hartogenbosch, over Dordrecht, Rotterdam, en Delf, zijnde de steden daerze door most, in ’s Graevenhaegh, het oude Hof der Hollandsche Graven en Landvooghden. Hier van de doorluchtige en grootmogende Heeren Staeten Generael ontmoet, en verwellekomt wezende, gelijck oock korts te voren zijn Hoogheid, de Prins van Oranje, by den Bosch gedaen hadde; zoo bleefze hier eenige dagen, om, na haere moeielijcke reize, wat te rusten. Alle soorten en manieren van inhaelingen, en tekens van vreughd, elck in het byzonder, te beschrijven, waer te lang, en buiten ons voornemen. Ik zal alleen verhaelen ’t geen t’ Amsterdam op de komst der Koninginne gedaen, en openbaer vertoont is. Haere Majesteit was enkel belust om deze Stadt te bezien, van welcke haer eertijds veele treffelijcke en groote dingen ter ooren gekomen waren. Den lesten dagh van Oeghstmaend reisde Zy derwaert, vergezelschapt met haere Hoogheid Amelia, gemaelin des Princen van Oranje; Mauritia, dochter des Princen van Portugael; Florens van Pallant, Graeve van Kulenburgh; Iohan Wolphard, Heere van Brederode, Vianen &c. de weduwe des Heeren van Potles, Brederoos zuster, en zijn oudste dochter; Ioan van Kerckhoven, gezeit Poliander, Heere van Heenvliet, Houtvester van Holland, en Ruart van Putten, en meer anderen edelen. Zom- [fol. C3r, p. 7] mige spitsvondige vernuften teeckenden aen, dat de maend van Augustus, die den Roomschen Keizer Augustus toegeëigent was, de Koninginne van Keizerlijcken stamme in het reizen diende, en da deze maend juist op dien zelven dag endighde, op den welcken zy zich spoede na die Stadt, die met haer Keizerlijcke Kroone, ’s Keizers schenckagie, pronckt. Zy nam haeren wegh over Rijn- en Kennemerland, en quam noch met den avond binnen Haerlem; een stad, die, onder de zeven groote steden, de tweede stem heeft in der Heeren Staten vergaederinge, en vermaert is door een zware en harde belegeringe, en den lof van vele kunsten, byzonder door dien heerlijcken vond der Druckkunst. De Burgemeesters van Amsterdam kregen niet zoo haest de tijding, of zy vaerdigden derwaert af hunnen Pensionaris, Willem Boreel, Heer in Duinbeeck, om te verzoecken, dat ’s Konings Moeder zich zoude gelieven te verwaerdigen, het zy te water, of te lande, zo haere Majesteit best geviel, ook hunne Stadt te komen bezichtigen. Te water zoude haere Koningklijcke Majesteit aengenaemer zijn, en best zoo eene Koopstadt passen, en wel zoo cierlijck staen, om de gelegentheid van speeljaghten, en roeischuiten, en het gezicht van zoo veele groote schepen, die elck om het heerlijckste voor de Stadt op een lange ry aen anker lagen, waer na de vreemdelingen zeer nieuwsgierigh zijn. De Koningin aenvaerde zeer beleefdelijck het nodigen der Burgemeesteren, en liet weten, datze hoopte ’s anderen daeghs hun by te koomen: datze min lust hadde te water te reizen, om d’ongestadigheid van [fol. C3v, p. 8] wind en weder: datze liever den wegh te lande zoude neemen, als veiliger en bequaemer. Te Haerlem werd zy met behoorlijcke eere van den Raed aldaer ontfangen, en van de gemeente begroet, en vernachte daer. Den eersten van Herfstmaend, des woensdaghs, quam zy t’Amsterdam, daer het woelt van neering en koophandel; niet langs den krommen Dijck, daer de zee tegens aenslaet, maer die, neffens de Nieuwe vaert, recht uit na de Stadt toe loopt, en korter valt. Het heldere weder scheen de aenkomst van MEDICIS toe te lachen, en het waer vermaeckelijcker geweest, indien het tegens den avond niet aen ’t regenen hadde geslagen. Ten halven wege leit een plaets, daer het Haerlemmer meir door geweldige groote sluizen in de Zuiderzee geloost word, genoemt het Huis ter Hart. Hier lag by een, door last van Burgemeesteren (want het noch onzeker was, waer langs de Koningin komen zoude) een groote menighte van speeljaghten, onder welcke een groot jaght was, toebehoorende de West-Indische Compagnie, bespreit met tapijten en schone dekens, en met een kostelijcke tent bedekt, om de Koningin, Princes, en de edelsten van haeren sleep te voeren. Alle jaghten en speelschuyten lagen en wachten op de komste der groote Koningin, met de zeilen in top; alle geestig beschildert, en veele met metaele stucxkens voorzien, een lust om aen te zien. Zijde vlaggen en wimpels eenige ellen lang waeiden tot cieraed van haere masten. Zoo ontfing eertijds Athenen zijn Koningen en Vorsten; Egypten Kleopatra; Rome Agrippine; en het veroverde Tyrus den Grooten Alexander. [fol. C4r, p. 9] De Koningin hier wederom verzocht wezende, keur te nemen, ofze te wagen hare aengevange reize zoude gelieven te vervolgen, of in den Amirael van die vloot treden, bleef by het eerste voornemen; het zy om dat het weder wat veranderde, of om datze waende, dat de wegh te water lang zoude vallen; of om dat eenigen van haer gezelschap vreesachtigh waren. Doenze nu kon zien de schepen op het Y leggen, vernamze op den Dijck een kornet van de voornaemste en aenzienelijckste burgerskinderen; het welck de Koningin uit der maeten wel geviel. Dit was geen bende, die om soudy dient, maer bestond uit de treffelijcxste en aenzienlijckste jeughd; die niet door nood ten oorloogh, of door last van den Prins of Magistraet plagh te vergaderen, maer vrywilligh, om het lichaem te oeffenen, en den geest eerlijck te vermaecken. Sporen, stegelrepen, toomen, gespen, het hair en de mane geestigh gekrult, en diergelijck slagh van cieraden meer, bloncken met gouden en zilveren doppen. Zadels, borststucken, deckklederen waren elck om ’t cierlijckste, en ’t kostelijckste. Hun geweer waren degens, en pistolen. Witte veders zwaeiden boven op hunne hoeden. Het waren uitgeleze paerden, kleen en verheven van kop, met wackere en glinsterende oogen; kort van ooren, dun van hals by den kop, breed van borst, wel gedrongen, breed en ruigh van voeten. Eenigen waren kastaniebruin, eenigen zwart, eenigen schimmel, en van verscheiden hair. De moedigheid van zommige paerden kon men zien aen de zwarte voeten, het grijs en gekrult hair, en de roode vlecken om’t lijf. Zommige kleppers [fol. C4v, p. 10] waren schoon geteeckent met een kol of star in ’t voorhoofd. Eenigen hadden vier witte voeten, eenigen twee, zommigen eenen witten, of rechten of slincken voet. Men zagh uit het wenden ter wederzijden, datze wel ter hand, uit den draf, datze braef en wel afgerecht; aen het mennen, datze wel na den toom luisterden, en zacht van mond waren. Als zy geluid van trommelen of trompetten hoorden stondenze niet stil: zy beeten op hun gebit, en schuimbeckten; staecken de ooren op, en schrabden op de aerde met hun voeten. Zy hielden in ’t gaen hunnen pas, en gaven met brieschen te kennen, datze hun meesters verstonden, en dat met zulck een deftigheid, als ofze door een heimelijck ingeven wisten, datze de Koningklijcke Majesteit zouden geleiden. Zy reden drie en drie in ’t gelid. Drie trompetters, in ’t purper gekleed, reden voor uit, en bliezen dat het een lust was om hooren. De ruitery hadde verscheiden fatsoen en kleur van kleederen aen. Dees in felp, die in fluweel, een ander in satijn, een ander in zijde grofgrein, een ander in kamelot, geborduurt, gekoort, en geboort, elck om het fraeiste en cierlijckste. Het bovenste kleed was meest al een buffelsse kolder, gelijck krijghslie draegen. Altemael braef en schoon volck. Ick acht het zeggen niet van eenigen, die hier voorwerpen het spreeckwoord van den ouden en vermaerden krijghsheld Hannibal, die zeide meer te houden van eenen kloecken en dapperen soldaet, dan van eenen pronkert. Oock en vraegh ik niet na het vaers vanden poët <"HoratiusNederlands.html#vondelode114" target = "new">Horatius, dat een vervaert zeeman zich niet betrout op beschilderde en opgetoide schepen: [fol. D1r, p. 11] want hoewel deze braeve ruitery niet ten oorloogh, maer slechs de Koningin te gemoed reed, zoo was ’er nochtans zulck een vaegh en wackerheid; zulck een groothartigheid en edelmoedigheid in die bloeyende en groeiende jeugd; dat, indien zelf Hannibal en niet MARIA, voor de poorten waer geweest, zy met die zelve wapenen hem van Stads wallen zouden drijven, en met dat zelve gewaed, tot voorstand van godsdienst en vryheid, onbeschroomt vechten; en met ernst gebruicken het geen, waer mede zy nu slechts braveeren. Oock en is het niet heel te misprijzen, dat een soldaet net en zinnelijck zy op zijn kleederen. Plato, Tullius, d’ een in zijn twaelfde, d’ ander in zijn tweede boeck van de wetten, willen, datmen eenige verwen of olien tot geen ander gebruick zal sparen en bezigen, dan tot oorloghscieraed. Iulius Caesar zelf, die allergrootste en vermaertste veldoverste, hadde zulcke nette en zinnelijcke soldaten, dat hy hen vercierde met verzilverde en vergulde wapenen; eensdeels, om de schoonheid; anderdeels, op datze door vrees van schade in ’t vechten niet zo licht daer af zouden scheiden. Vegetius, van den krijghshandel schrijvende, leert de soldaten datze nette en zinnelijcke kleederen, en gladde wapenen moeten hebben. D’ advocaet Cornelis van Davelaer, Heer van Pettem, was President en leider van deze bende, die, toen de Koningin voor deze brave Ruitery stil hiel, hare Majesteit op deze wyze aensprack, en daer na met de zelve bende Stewaert in leide. Zijn rede, uit het Fransch in Duitsch vertaelt, luid aldus: [fol. D1v, p. 12]
De Koningin de Heeren Burgemeesteren bedanckende, ontfing deze beleefde reden der burgerruitery met een goede genegentheid. [fol. D2r, p. 13] Terwijl men buiten hier mede bezigh was, werd in Stad door last van Burgemeesteren alles behoorlijck en heerlijck toegestelt. Twintigh vanen uitgeleze burgeren, d’ oude bezetting der Stede, de zenuwen en kracht van ’t Gemene Beste, werden geboden, elk onder zijnen hopman, te vergaderen. Kloecke steden letten altijd daer op, datze liever op ingeboren als vreemde soldaeten betrouwen; en zich zoo niet op uitheemsche hulp verlaeten, of zy hebben meer maghts en gewelds by zich zelven van binnen. Zy voerden verscheiden wapenen, spiessen, of musketten. Eenigen waren na hunnen staet gekleed, eenigen na hun eigen goetduncken. Zommigen staecken van den hoofde tot de voeten toe in ’t harnas; de Schuttery was ruim vier duizend koppen sterck. Elck vaendel werd in Ste zijnen hoefslagh aengewezen. Eenigen namen de Koningin aen de poort waer, anderen stonden aen weerzy van de straet, braef in orden al den wegh langs, daermen den Nieuwendijck en den Dam over, en de straeten door, na het Princenhof gaet. Eenigen stonden op de drie vermaerde bruggen, die over het Damrack leggen, en al het Water langs. Dit is een wijde inham, welcx water uit den Ystroom, of liever uit de Zuiderzee, stewaert in, tot aen de Damsluis loopt; een gelegen rede voor alle lichters en vrachtschepen die van alle kanten hier aenkomen, om te handelen. Door last van Burgemeesteren waren toen alle schepen verleit, en het water geruimt voor de Koninginne, die te water, zoo men meende, zoude aenkomen. Hier bewaerdemen, onder de bruggen, ’t geen men op dat water zoude vertonen. Het [fol. D2v, p. 14] bleeck aen de vensters, over beide zijden van het Damrack, en aen de huizen daer rondom, vol menschen, en wel dier gehuurt, hoe begeerigh het volck was, om dat aen te zien. Maer al dit toestel ruste dien dagh, en den dagh daer aen, om dat de Koningin voorgenomen hadde langs eenen anderen wegh in Stad te komen. Men haelde het grof geschut uit Stads wapenhuis, en plantte het langs het Y, en op alle bruggen en bolwercken. De gansche Stad vierde; en niemant sloegh een hand aen zijn werck: noch yemant hoe oud hy was, en hoe veel hy oock te doen hadde, en hoe qualijck hy uit moght, kon het huis houden; maer een yeder blaeckte van begeerte om de Koningin te zien. Het was een wonder om zien, hoe mannen, vrouwen, en kinders, jongers en meiskens, van allen kanten, uit stegen en straeten, kruisstraeten, en burghwallen, en graften daer na toe schooten. Straeten en wallen waren alsins zo bezet, dat men die niet gebruicken, nocht ergens door kon. De daecken zaten zo vol menschen, om te kijcken, datze door den last inbogen. Zommigen, die beneden op de aerde geen plaets konden vinden, klommen op boomen, en hingen aen sprieten en masten van schepen, niet zonder lijfs gevaer. Vreemdelingen en burgers drongen alsins, elck om strijd, en een yegelijck was even nieuwsgierigh. Eenigen stonden op stoepen, hielden zich aen lijsten en kanteelen van huizen. Men zagh ’er die zich verreuckeloosden om te zien. Men most de luifens onderstutten, om de menighten, die daer opklommen. Overal werden stellagien en zitplaetzen opgerecht, om volck te zetten. [fol. D3r, p. 15] Ontrent ten vijf uuren na middagh verscheen de Keizerlijcke en Koningklijcke Starre van MEDICIS, en quam binnen de Koopstad Amsterdam, geleit van de ruiterye, die altoos voortrock. Daer op loste men over al de Stad het grof geschut, en de vreesselijcke metaele stucken en kortouwen gaven, met een ysselijck geluid, te kennen, dat de Koningin ter Stad introck. Door het uitbarsten van zoo veel donders en blixems te gelijck, zagh men de lucht rondom in brand staen, den hemel met een wolck van roock betogen, en men voelde het aerdrijck daveren en schudden. De groote klocken luiden, van gemeene blyschap, zoo luide, dat het over het geheele land klonck, en de kleene klocxkens speelden zeer liefelijck onder het juichen van ’t gemeene volck. Andries Bicker, oud Burgemeester, Kolonel van de Stad, en vermaert door verscheide gezantschappen, aen de Koningen van Polen, en Zweden; Peter Reael, Ontfanger; Gerbrand Nikolaesz Pankras, toen Raed en oud Schepen; nu Burgemeester; Iakob Bicker, Bewindhebber der OostIndische Compagnie, hoplieden der burgerye verwellekomden de Koningin, die de Haerlemmer poort inquam, met deze rede, uitgesproken door den Heer Pensionaris Cornelis Boom, op deze wijze: MEVROU, ,,Mijn Heeren de Burgemeesters dezer Stede hebben afgevaerdight den Heer Kornel en Hopmans hier tegenwoordigh, om te bewijzen de algemeene [fol. D3v, p. 16] blyschap over de geluckige aenkomst van uwe Majesteit, en de eere, die deze Stad voor altijd daer uit trecken zal; ook om uwe Majesteit wel ootmoedighlijck te bidden, dat haer gelieve goed te vinden, dat de gemelte Kornel en Hoplieden, met hun volck, de eer mogen genieten, om haer te geleiden tot in ’t Prinssenhof, alwaer de Heeren Burgemeesters, met toelating van uwe Majesteit de gelegentheid, en ’t geluck zullen hebben, om in ’t breede te mogen betonen de vreughd, die zy in hun gemoed gevoelen, en aen uwe Majesteit opdraegen hunnen allernederighsten dienst van wegen de geheele Stad. Waerom de gemelde Kolonel en Hoplieden, wachtende met een brandende en vierige begeerte, om die genade en eer te mogen hebben, van haer te geleiden, zeer ootmoediglijck bidden, dat het uwe Majesteit gelieve voor aengenaem te houden het algemeen bewijs, en de betuiging, die zy doen, van te blijven haere Majesteits zeer ootmoedige, en zeer gehoorzaeme dienaers.’’ De Koningin nam lieflijck, en met een bly gelaet aen, den dienst en eere haer van Kolonel en Hoplieden aengeboden, en reed van daer, midden onder de triomfstaci van ruiters, die voorreden, en schutters, die te voet navolghden, tusschen de burgery, die, van daer af al den Nieuwendijck langs, in ’t harnas stond, tot aen het Raedhuis, en op den Dam; daer zy met de koets en wagens, waer op zy en haer gezelschap zaten, langzaem geraeckte, om den ongelooflijcken en schricklijcken toeloop der menschen, die niet alleen de wegen stopten, maer aen de wielen, niet zonder gevaer, schenen te blijven hangen. [p. 17] Daer de Middeldam begint rees een triomfboogh, heerlijck en fraey om aen te zien, daer een scheepken, of de Kogge, boven op stond, gelijck op het oud zegel van Amsterdam staet, van wiens mast een roode zijde vlagge waeide. In het hol van ’t scheepken vertoonden zich twee Hollandsche Graeven, gewapent na de oude wet, welcke Heeren deze Stad, om de groote handvesten, en willekeuren van hun verkregen, tot een eeuwigh teecken van danckbaerheid, in haer zegel voert. Met recht voert zy een schip, die door hare Scheepvaert over de geheele weereld tot deze hoogheid gesteigert zijnde, den bontgenoten ter eere, den vyanden een schrik, den veergelegenen tot een verwondering strekt. Het zijn maer t’zaemengevoeghde plancken, waer mede de koopman beide de Indien bezoeckt, en zijn waren over de heele weereld zend. Door deze genieten wy de winst en ’t genot van veergelege landen. Door de Scheepvaert zeilen wy na de Molucken en Brezijl, en ontweldigen die den Koning van Castilien en Portugael. Door de Scheepvaert onderstonden wy, om het Noorden, door de Weygats heen te streven, en zo eenen eeuwigen naem te verkrijgen. Door de Scheepvaert zijn wy onlangs op de Zuidzee, en aen de stranden van Mexiko gekomen, en hebben den grootmachtigsten Koning zijn zilvervloot afhandigh gemaeckt: ozo dat deze Stad met groote reden een schip in ’t zegel voert, die den schepen, en de Scheepvaert haer geluck en maght moet toeschrijven. De eerste Vertooning om hoogh op de triomfpoort was de bruiloft van den allerchristelijcksten en [p. 18] onverwinnelijcksten Koning HENRICK de IV, Koning van Vranckrijck en Navarre, en van de allerchristelijckste Koninginne MARIA DE MEDICIS. Daer zaghmen staen dat doorluchtigh en eerwaerdigh paer, hand aen hand, gelijck men trouwt, met die Majesteit die Koningen, met die bevallijckheid, die nieuwgetrouwden, met zulcke heerlijcke gewaden, als aerdsche Goden passen. Ick houde dat Iuno zo by Iupijn stond, Thetis by Peleus, Aspasia by Cyrus, Livia by August, Maria by Honorius, Minervina by Constantijn, toen zy deze haere Bruidegoms trouwden. De Bisschop, die hen te zaemen gaf, stont achter hen. En op dat zoo groote zaecken niet zonder Gods beleid en zegen zouden schijnen toe te gaen, hielden twee Engelen een koningklijcke kroon boven hunne hoofden, om daer door aen te wijzen, dat dit huwelijck van twee zoo groote personagien oock Gode zelf, wien die hemelsche geesten ten dienst staen, wel geviel. De koning had een lauwerkrans om zijn hoofd, gelijck triomfeerende veldoversten plegen, tot een cieraet en zegeteecken, te voeren, en stond in zijn volle rusting, op dat het blijcken mocht, dat de koning, midden onder de blyschap, en de bruiloftfeest, zorgh voor het Rijck droegh, en noch midden in de bekommeringen des oorloghs stack, toen die vrolijcke bruiloftstaci een cierlijck bruilofskleed vereischte; en dat de Koning zo gekleed was verhaelen de Historien van dien tijd: want de heer Thuanus onder anderen verhaelt, dat de koning, met de wapenen aen ’t lijf, te Lion quam, om de Koningin te trouwen. Hy hadde eenen koningklijcken rock aen, gelijck [p. 19] het zijne Majesteit in die gelegentheid voeghde, en zijn hooghtijd vereischte. Een van zijn pagien droegh den helm, getuige van zoo veele overwinningen, zoo menighmael met zijn vyands bloed besprengt, en die hem beschutte en bevrijde voor zoo veel hagelbuien van looden en koegels, die van alle kanten op hem afstuitten. De Koningin hadde het wezen van een heldin; en daer benevens een aenzienlijckheid, deftigheid, en bevallijckheid: een aenzienelijckheid, gelijck een Hartogen dochter; een deftigheid, gelijck een uit den huize van Medicis; een bevallijckheid, gelijck zoo een bruid voegde. Het blaeuwe zijden kleed, bezaeit met goude lelien, dat langs de aerde sleepte, gaf te kennen, dat zy voortaen Koningin van Vranckrijck wezen zoude. Ter zijde van de vertooning, en aen ’s Konings rechte hand stond Herkules, niet met een leeuwenhuid, om dat die qualijck te bekomen is, maer met een beerenhuid gedost, met een knods in de vuist, waer mede hy zo vele gedrochten, Hydren, Leeuwen, Stieren, Helhonden, Reuzen, en Bergmoordenaers hadde gemotst. Men kon dien koninklijcken bruidegom geen bequamer speelnoot byvoegen, dan die door zijn braeve oorloghsdaeden, dapperheid, wysheid, stantvastigheid, onverzoenelijcken haet der dwinglandye, uitroyinge van schelmen, en yver om de vryheid te handhaven, Herkules den wereldschuimer, en voorstander der onnozelen uitbeelde. Het wapen van Vranckrijck stond aen Herkules voeten, aen zijn zijde, met den blooten degen in de hand, Mars, zonder wiens toedoen, gelijck het Heidendom van ouds geloofde, geen oorloogh gevoert nocht [p. 20] volvoert kon worden, en het paste wel dat de Thracische by den Franschen Mars te bruiloft quam. Aan de zijde der Koningin stond, als speelnoot, Pallas, de Godin der wijsheid, die de koninginnen tot eenen spiegel streckt, en op den wegh der deughden leit, op dat zy het eerlijcke van ’t oneerlijcke, het nutte van ’t onnutte weten te onderscheiden, en na haer vermogen den welstand der Rijcken betrachten. Dus beelde de vertoning uit, dat de wysheid van den huize van MEDICIS den Dappersten van alle koningen troude. Aan het spits van haer speer hing een wimpel, waer in het wapen des geslachts van den huize van MEDICIS geschildert was; en op den schild stond, niet het vreesselijke hoofd van Medusa, maer het zelve wapen; ’t welck haer indachtigh maeckte van wat doorluchtigen stam zy gesproten was. De vernuftige geest die dit toestelde, vond geraden dat vuile en lelijcke slangenhooft uit de oogen te doen van die minnelijcke Koninginne, en hare bruiloftfeest.
En ’t stijght door huwelijck op ’s weerelds hooghste toppen; En HENRICK aen haer zijde, al blanck geharrenast, Verwacht uit haeren schoot gekroonde Koningskoppen. Ay zie, ’t is Herkules, ’t is Pallas, die hier staet. Hy stut met dapperheid de Rijcken, zy met raed. Overmits ik van ’s Konings bruiloft heb beginnen te spreecken, zal ick niet verhaelen, ’t geen juist [p. 21] van groot belang is, maer evenwel veel moeite koste en aerdigh was: dat die van Avignon, toen de Koningin daer quam, om den Koning te trouwen, op hunne triomfbogen en schouburgen het getal van Zeven, dat men voor een goed en geluckigh teicken houd, gezet hadden, ’t welck op den Koning, en Koningin, en de stad in veele dingen paste. Want in die stad zijn zeven paleizen, zoo veele parochikercken, zeven oude kloosters, zeven bagijnehoven, zeven Godshuizen, en zoo veel scholen en poorten. De Koning was toen zevenmael zeven jaren oud; hy was de negenmael zevende koning na Pharamond: te Arques by Diepen won hy den driemael zevensten September zeer geluckigh den slagh: t’Yvri vocht hy met een leger verdeelt in zeven hoopen: den tweemael zevensten dagh van Maert won hy dien slagh: in Hoimaend, de zevenste maend van ’t jaer, na de gemene rekening, en op de tweemael zevenste uure, dat is ten twee uren na den middagh, vocht de Koning te Fonteine Françoise, en in die zelve maend begaf hy zich, met een heerlijcke staci, in de kerk van sint Denijs tot den Roomschen godsdienst. Amiens in den jare MDXCVII van den Spanjaert ingenomen, werd in de zevenste maend van ’t jaer, na den loop der zonne te rekenen, weder gewonnen: den XXVII van Sprockelmaend werd hy te Chartres met een groote stacie Koning gezalft: en den driemael zevensten dag in Bloeimaend werd de vrede met Spanjen gesloten: de Koningin was XXVII jaeren oud, en was nicht van Ferdinand de zevenste Keizer uit den stamme van Oostenrijck: zy quam met XVII galeien over: de [p. 22] galey was XXVII treden lang, en had XXVII riemen aen elke zijde. Laet ons oock by zoo veel zevengetallen een zeven zetten; de Koningin quam op de zevenste maend van ’t jaer, na den loop der zonne te rekenen, t’ Amsterdam. Maer veel deftiger sprak, in ’t Parlement van Aix, de President Willem du Vair van deze bruiloft tegens de Koningin, te Marssilien. Ick zal hier zijn rede zetten, als een voorspelster van de toekomende vruchtbaerheid der Koningin. MEVROUW, ,,Zo haest wy vernamen d’ aenkomste uwer Majesteit in dit landschap, en met haer ’t geluk voor dit koningrijck, verlieten wy den stoel der koningklijcke rechtbank, om d’ eer te mogen genieten van ons te werpen voor uwe voeten, en een van de doorluchtighste manschappen en hulde te doen, aen die kroon, die ghy tegenwoordigh draeght; en met eenen te verklaeren, dat wy ons verplicht houden, om alle die geluckwenschingen te doen, die wy oit deden voor het Gemeene Beste, en de behoudenis van dezen staet; want wy tegenwoordigh voor zeker houden, dat wy verhoort zullen worden; en achten, dat zo groote wonderen, als God begonnen heeft te bewijzen, tot herbouwing van dit koningkrijck, nu volkomentlijck voltrokken zijn, en dat ons goet geluck, het welck voorheenen scheen te wanckelen, nu staet op eenen vasten en onbeweeghelijcken gront. God heeft ons gegeven een Koning in deughden uitmuntende, van wonder- [p. 23] lijcke goedertierenheid, van dapperheid zonder weerga; die door zijnen arbeid en moeite ons tot ruste bracht, door zijn gevaer in zekerheid, en door zijnen zegen in achtbaerheid: zoo dat wy ons bykans geluckigh zouden geacht hebben, indien de loop van onze vreugd niet gestuit waer door een droeve gedachte, deze gedachte, zegh ick, die ons voor oogen stelde, dat de natuur het leven bepaelt heeft van allen menschen, van grooten en kleenen, van koningen en onderzaten: dat de eenzaemheid en kinderloosheid onzen Prins het leven min aengenaem maekten, en in hem verminderden de begeerte en zorge van dat te bewaren, en dier te achten. Hier tegens zochten wy dagelijcx raet met groot verlangen, ende wisten dien niet te bekomen, voor dat de glans van uw koningklijck aengezicht door de wolken van ons verdriet heenen brak, en in onze oogen dede schijnen een levendige hoop, om van nu voortaen ons geluk tot verwonderens toe bestendigh te zien: want ziende in uw aenschijn blinken zo veel bevallijckheden, waer mede natuur u vercierde, en aenmerckende deze aengebore goedaerdigheid, waer mede zy uwe koningklijcke deftigheid temperde; en hoorende den beroemden lof van uwe faem, die overal verkondight de levendigheit van uwen geest, de vastigheid van uw oordeel, de fraeyigheid van uwe redenen; en boven al, ’t geen daer de wereld meest van waeght, den onvergelijckelijcken roem van uwe heilige en Godsdienstige zeden, zo houden wy voor vast, dat gy in der daet zijt die gene, die van den hemel gekozen zijt, om het leven van onzen Prins, door een aengenaem ge- [p. 24] zelschap, te verzoeten; zijn dagen tot zijn genoegen te verlengen; en ’t geluk van zijn Rijck te doen duren, door een lange ry van kinderen en nakomelingen. Wy oordeelen, dat ghy alleen op der aerde waerdigh zijt, om in uwen kuischen schoot te ontfangen en doen rusten het worstelende leven van den alleredelsten en triomfantsten Koning, die hedensdaeghs leeft; en dat hy alleen in deze weereld verdiende om in zijn zeeghbaere armen t’ ontfangen de deughdelijckste en aengenaemste Princes, die de aerde t’ onzen tijden gedraegen heeft: en spellen daer uit, dat wy wel haest rondom u zien zullen een goed getal van schoone kinderen, die in hun voorhoofd draegen zullen de manhaftige dapperheid huns vaders, de deughd haerer moeder, de grootheid en edelheid van ’t huis van Vranckrijck, daer ghy aen gehuwt zijt; ’t geluck en de maght van dat van Oostenrijck, waer uit ghy herkomt; en de voorzichtigheid en wijsheid van dat van Florenssen, u stamhuis. Tot het geloof van deze voorzegging noodigen ons de geluckige uitkomsten van oorloge, onzen Prince toegevallen, met dat ghy u op wegh herwaert aen begaeft; de vrede dien hy t’ uwer aenkomste zijnen onderzaten en gebuuren gegeven en verworven heeft; oock de hemel en zee zelfs: nadien wy klaerlijck zien, dat; juist toen gy hier lande, de woeste zee gestilt is en het weder aen den hemel opklaerde; als ofze met lachende oogen neffens ons wouden vieren de heerlijckheit van u geluckige aenkomst. Ter goeder ure dan, o groote Koningin, zijt wellekom hier te lande: zijt lang geluckigh in en voor Vranckrijck: dat ghy ten einde [p. 25] van die eeuwe, waer in wy nu treden, mooght wezen een zeer waerde gemaelin van eenen grooten Koning, en de toekomende eeuwen u roemen mogen te zyn een gloririjcke Moeder van groote Koningen: en tot een voltoying van uwe glori, gedenck en herdenck dat, gelijck ghy, door het huwen aen eenen grooten Koning, een groote Koningin geworden zijt, oock met een geworden zijt een lieve moeder van ’t volck, waer van hy de rechte vader is; begin derhalven oock deel te nemen aen zijne koningklijcke zorghvuldigheit, en vaderlijcke liefde; en nademael het geluck der onderzaeten de ware glori der Vorsten is, zoo koester en vermeerder, door uwe hulp en gunst, de liefde en genegentheit, die dees groote Koning, uw Bruidegom, natuurlijck draeght ten beste, en tot troost van den zijnen; op dat zy mogen gevoelen, dat ghy, als een nieuwe starre goedertierentlijck over hen schijnt, en instort eenen geduurigen toevloed van allerhande voorspoed. Zoo ghy dit doet, zult ghy vernemen, dat alle staeten van dit groote en bloeiende koningkrijck uwen naem eenstemmigh zullen zegenen, en met eendraghtige begeerte u van hun ootmoedige genegentheid t’ uwen dienst verzekeren. Wat ons aengaet, Mevrou, wy, die het voor ons grootste geluck en eere in deze wereld houden, onzen Prins wel en na behoren te dienen, ziende, dat ghy met hem op zijnen troon verheven zyt, zullen u altyd toeeigenen, gelijck wy tegenwoordigh doen, onze harten, onze genegentheden, en ons leven, om, zoo lang wy in de weereld zijn te blijven uwe allerootmoedigste, allergetrouwste, en alleronderdanighste amptluiden, dienaers, en onderzaten.’’ [p. 26] Ik heb tot noch de bruiloft in vertooning vertoont. Nu zal ick, om den lezer te brengen van de uitbeelding der treffelijckste dingen en verzieringen tot de zaeck zelf, en gelijck zy in der daed geschied is, met de woorden van den grooten Thuanus, vertellen op wat wyze en gestalte de bruiloft elders aengevangen, elders voltrokken werd: ,,Onder zoo veele bekommeringen van den aenstaenden oorloogh, zeit hy, heeft men niet nagelaten ernstigh te handelen van ’s Konings huwelijck met MARIA DE MEDICIS, dochter van wylen Francisco, groot Hartogh van Toscanen. Na dat het huwelijck met Margriet, Henrick den tweedens dochter, en Karel de negenstens zuster, voor XXVIII jaren aengegaen, door kracht van ’t vonnis by den Kardinael van Iojeuse uitgesproken, te niet gedaen was, trock terstond Nikolaes Brullart Silleri, ’s Konings gezant by den Paus, na Florenssen, met vollen last, om de voorwaerden, ter wederzijden opgerecht, van ’s Konings wegen t’onderteeckenen. Daer na, toen de Koning na Savojen zou trecken, zond hy, om d’ondertrouw te doen aen Ferdinand, groot Hartogh van Florenssen, MARIAES oom, een volmaght door Rogier Bellegarde, den opperstalmeester van Vranckrijck, die met veertigh edelen, daer toe geordent, van Marssilien scheide, te Livorne den XX van Herfstmaend aen quam, en drie dagen daer na te Florenssen, daer hy van Ioan en Antoni, natuurlijcke zoonen van den huize van Medicis, treffelijck ontfangen werd. Zelf Ferdinand, groot hartogh van Hetrurien, quam, vergezelschapt met al zyn hofgezin, uit het paleis der edele Heeren Pity genaemt, hem [p. 27] te gemoet, en als hy, na veel groetens en begroetens ter wederzijde, verstond den last, die Bellegarde van den Koning hadde, zijnze beide na het paleis gegaen, en is Bellegarde by MARIA geleit, die haer den brief met ’s Konings hand geschreven overleverde, en den naerder last, hem vertrouwt, te kennen gaf. Den tweeden van Wijnmaend quam Vincent, hartogh van Mantua, met Helionore, MARIAES zuster, zyn gemaelin, te Florenssen, en daeghs daer aen mede de Kardinael Aldobrandijn, Orateur van Venetien, (geordent tot gezant van den vrede, aen den Koning,) zijn reis over Florenssen nemen, om, uit den naem van den Paus, de bruiloftstaci te helpen vereeren. Den vierden van Wijnmaend reed hy met groote staci ter Stad in, daer hy aen de poort van den groot hartogh, vergezelschapt niet alleen met de hovelingen, maer oock met alle de geestelijckheid, verwellekomt werd, en aen de hooger hand gaende, van hem in de groote kerck geleit werd; daerze beide afzaten, en hun gebeden in de kerk gestort hebbende, te zaemen na het paleis gingen. Na de maeltijd, die zeer kostelijck aengerecht was, ging Aldobrandijn MARIA begroeten. daeghs daer aen werden de ceremonien van de bruiloft voltrocken, daer de gezant zelf de Mis dede, MARIA aen de rechte hand, en de groot hartogh van Florenssen, oom der Koninginne, aen de slinke hand stonden.’’ Dus ging de ondertrouw toe. Maer toen de Koningin uit Italien in Vranckrijck te Lion gekomen was, voltrock de Koning zelf in persoon het huwelijck. Hier verstond de Koningin, na acht dagen vertoevens, dat de Koning, die na het kasteel van [p. 28] sinte Katharine vertrocken was, op den negensten van Wintermaend derwaert zoude komen, en noch den zelven dagh maecken daer te wezen. Toen zy het avondmael wat vroeger gehouden hadde, en in de naeste kamer vertrocken was, quam de Koning, op zyn krijghsmans gekleed, by haer. Toen werd het huwelijk, te Florenssen gesloten, voltrocken, en de bruiloft op een nieuw gehouden, in ’t bywezen van veele vorsten, oversten, en doorluchtige vrouwen, mitsgaders uitheemsche gezanten, onder welcke ook was Karel Ligni, graef van Arenbergh, uit den naem der Aartshartogen, Albreght en Isabel. Maer om weder tot den triomfboogh te keeren; de Koningin hebbende haeren koetswagen na het tooneel gewent, en alles zeer naeuw d |